Zilveren Meester Werken uit de Zaanstreek

Vrijwel wekelijks ontvangen wij van onze leden boeken en/of documentatie over Zaandam. De boekencollectie is inmiddels gegroeid tot meer dan 400 titels. Van Jeanne D. Douwes en Arno J. Bruitsman ontvingen wij recent een exemplaar van ‘Zilveren Meester Werken uit de Zaanstreek’, een historische biografie van de Joodse Zilversmedenfamilie S.I. Vet & Zn. uit Zaandam. Wij zijn erg blij dat we dit hun prachtige boek aan onze collectie mochten toevoegen. 

In Zaans Erfgoed nr. 69 verscheen een recensie van dit boek van Pier van Leeuwen. Wij mochten deze recensie overnemen en willen op deze wijze deze uitgave graag onder uw aandacht brengen.

De Joodse Zilversmeden S.J. Vet & Zn. (1832-1942)

Er is reeds het nodige gepubliceerd over het Joodse verleden in de Zaanstreek, waaraan de Duitse bezetting een rigoureus einde forceerde. Maar de geschiedenis van de Joodse zilversmid Salomon Izak Vet en zijn zoons Wolf en Arnold was nog niet gedocumenteerd. Wel stelden Jaap Schipper en Hester Wandel eerder voor het Molenmuseum en het Honig Breethuis exposities samen over dit Zaandamse familiebedrijf.
De verdienste van de auteurs Jeanne Douwes en Arno Bruitsman bestaat uit het opdiepen van de genealogie en biografie van de familie, alsmede het documenteren van 21 zilveren modellen die de firma Vet tussen1908 en 1939 vervaardigde in opdracht van Zaanse bedrijven en instellingen. Daarmee vormt het boek ook een interessante bijdrage aan de Zaanse bedrijfsgeschiedenis. De titel verwijst naar de modellen.
De titel verwijst naar de modellen. Hoewel zij het meesterteken S2V dragen, wordt onder een meesterwerk doorgaans een proefstuk verstaan, waarmee een leerling of gezel zijn proeve van bekwaamheid aflegde. De auteurs hebben de term gekozen omdat het boek als postuum eerbetoon aan de vakman Wolf Vet (Zaandam 1872 – Zaandam 1940) mag worden opgevat. Het vroegste model is dat van de Bullekerk, in 1908 vervaardigd als geschenk voor koningin Wilhelmina bij haar bezoek aan Zaandam en bewaard in het Koninklijk Huisarchief. Het model van het Tsaar Peterhuisje, in 1911 vervaardigd als geschenk voor Nicolaas II ter gelegenheid van de onthulling van het standbeeld van  Tsaar Peter op de Dam in Zaandam, is helaas vermist. Deze beide modellen werden in opdracht gegeven door de gemeente Zaandam.
Tot de opdrachtgevers behoorden voorts onder meer Albert Heijn voor modellen van het eerste  winkelpand en de eerste fabriek, 1922. Het Molenmuseum bezit een model van oliemolen Het Pink  uit 1913 en pelmolen De Walvisch uit 1915. Modellen van pelmolen De Jonge Kuiper uit 1915 en houtzaagmolen De Wildeboer uit 1927 berusten in particulier bezit.
Het Zaans Museum bezit een model van het havenkantoor te Zaandam uit 1921 en van de  Noordervermaning te Westzaan uit 1929. Bij de boekpresentatie op 7 april jl. ontving het Zaans  Museum drie modellen in bruikleen. Dit zijn een TBC-huisje (1923), een gashouder van het gasbedrijf Zaandam (1930) en een gemeentelijke sproeiwagen (1931). Het Centraal Museum Utrecht bezit een model van graanpakhuis De Korenschoof uit 1925, terwijl het Spoorwegmuseum Utrecht over een model beschikt van de tweede Hembrug uit 1927. De overige modellen berusten (nog) in particulier bezit of zijn vermist.
Naast het opdrachtwerk van de zilveren schaalmodellen van molens, monumenten en bedrijfspanden vervaardigde de firma Vet ook gebruiksvoorwerpen, zoals schaaltjes, kandelaars, servetringen, theezeefjes en dergelijke. Voor de kenner, liefhebber en verzamelaar vallen deze voorwerpen vanwege de vaak gelobde vormentaal te herkennen. Hoewel deze producten beïnvloed zijn door de internationale Art Deco, behoren ze niet tot het meest vernieuwende design. De smaak werd klaarblijkelijk bepaald door de meer behoudende Zaanse clientèle. Het was intussen wel ooit allemaal te koop in de chique winkel aan de Gedempte Gracht.
Na de boekpresentatie meldde zich een particulier, die een zilveren model van een T-Ford bezat. Dit werd door Wolf Vet in 1920 vervaardigd in opdracht van de Verenigde Automobielbedrijven Zaandam. Hoeveel modellen beide  auteurs nog meer niet hebben kunnen opsporen valt moeilijk te bepalen.

Lees meer: www.zaansezilversmeden.nl  Jeanne J. Douwes en Arno Bruitsman, Zilveren Meesterwerken uit de Zaanstreek. Harderwijk, Uitg. Gopher 2019 ISBN 9789492984845 Geïll.208 pagina’s, € 39,95.

Met dank aan Pier van Leeuwen (recensie) en de redactie van Zaans Erfgoed voor hun toestemming tot overname van dit artikel.