Broeder van Dam

door Ruud Meijns

‘Behalve den man die de Sarphatistraat de mooiste plek van Europa vond, heb ik nooit een wonderlijker kerel gekend dan den uitvreter’. uit de Titaantjes, schrijver Nescio.

Hetzelfde had gezegd kunnen worden van broeder van Dam die vanaf 1919 in dienst is van de gemeente Zaandam. Misschien was hij wel de spil van het begin van de Zaandamse ziekenhuizen. Natuurlijk zijn de artsen en verpleegkundigen van belang, maar broeder van Dam was de Eerste Hulp Bij Ongelukken, regelde het vervoer per Simplex brancardfiets, was fysiotherapeut, operatieassistent, bediende de röntgenapparatuur, wat al niet. De man op de brancardfiets op de foto zou broeder van Dam kunnen zijn, maar soms werd voor vervoer naar Amsterdam, een politieagent gevorderd.van Dam werd in 1893 in Lekkerkerk geboren en kwam in februari 1919 naar Zaandam waar hij in dienst kwam van het kleine ziekenhuisje als conciërge-verpleger.

Broeder van Dam stond bijna wekelijks in de kranten vermeld omdat er iemand was aangereden of gewond was geraakt bij een vechtpartij. Door een ruit was gevallen of in een ruim van een houtboot was gevallen, een balk op zich had gekregen of dood was gevonden na een gaslek of een verdrinking. Broeder van Dam was overal als eerste om hulp te verlenen. Van groot tot klein, rijk en arm wordt door broeder van Dam geholpen.

Bij zijn 30-jarig jubileum schreef de Typhoon, ‘In deze dertig jaar verwierf Van Dam zich een grote populariteit onder de Zaandamse bevolking, die ver uitgaat boven de gewone soort.’

Het eerste ziekenhuisje, een polikliniek, komt in het pand Westzijde 112. Omdat het personeel nog zeer beperkt is,  staat hij, als er al een foto werd genomen, er meestal wel op. Hier in de tuin van de gemeentelijke polikliniek Westzijde 112 met vlnr. br. J. van Dam, zr. A. Provily, dr. P.H. van Rooijen, zr. J.G. Vlaanderen en zittend dr. A. Roozendaal en dr. Brox.

Na de Westzijde verhuist het ziekenhuis naar de Oostzijde 59 het oude koopmanshuis van de familie Blans. En in 1931 wordt het nieuwe gemeente ziekenhuis in de Frans Halsstraat in gebruik genomen. De omvang van de hulpverlening was gegroeid en het aantal personeelsleden groeide mee. Bovendien werd aan de Bloemgracht in 1932 het St. Jan ziekenhuis geopend, waarmee wel van enige concurrentie sprake was. Was je bij kennis dan mocht je kiezen naar welk ziekenhuis je ging. Was je bewusteloos ging je naar het algemene gemeentelijke ziekenhuis.

Bij het jubileum in 1933 van dezelfde dr. Van Rooijen als foto boven, wordt ook een foto gemaakt. Dit is in de Frans Halsstraat en broeder van Dam staat uiterst rechts.

De namen van alle personen op de foto zijn bekend maar teveel om hier te noemen. Ze zijn te vinden bij fotonr. 1700 op de website van de Beeldbank Historie Zaanse Ziekenhuizen: https://www.historiezaanseziekenhuizen.nl/cgi-bin/beeldbank.pl?ident=1700&search=1700&veld=all&inword=1&bool=and&display=gallery&istart=1

Oorlogsjaren

Over de oorlogsjaren van Broeder van Dam is alleen bekend dat hij enige tijd heeft vast gezeten in verband met  het beledigen van een Weermachtsoldaat. Dat hij vrij kwam heeft hij te danken aan de NSB-directeur van het Gemeente Ziekenhuis  Frits Houdijk. (informatie Erik Schaap)

Naast zijn werk in het ziekenhuis en als Eerste Hulp bij Ongelukken geeft van Dam ook EHBO-lessen. In de loop der tijd heeft hij vele Zaankanters de basisbeginselen van het hulpverlenen bijgebracht. Daarnaast was hij actief in de Gereformeerde Kerk in Zaandam waar hij ook als broeder van Dam bekend stond.

In 1949 vierde van Dam zijn 30 jarig jubileum in dienst van het gemeentelijk ziekenhuis en uiteraard is bij deze gelegenheid een foto gemaakt. Van Dam zit hier in het midden met bril.

Hij wilde eigenlijk geen drukte rond zijn jubileum en had de krant al laten weten dat hij die dag ‘uitstedig’ zou zijn, misschien was hij bang voor veel aanloop. Die kreeg hij toch want burgemeester Thomassen kwam samen met wethouder Admiraal naar zijn woning om hem geluk te wensen. En ook het ziekenhuis liet van zich horen met hartelijke woorden en geschenken, getuige de foto boven. Zo werd het een heerlijke dag, aldus de jubilaris.

Het einde van het tijdperk van Broeder van Dam komt als hij in 1954 tijdens een vakantie een hartaanval krijgt. Hierdoor gedwongen moet hij rust houden. En na zoveel jaren gaat hij dan midden jaren ’50 met pensioen. Hij woont inmiddels in Ermelo, maar het ziekenhuis wil het niet onopgemerkt voorbij laten gaan. Onder de vele genodigden is ook weer burgemeester Thomassen die  broeder van Dam de orde van Oranje Nassau mag opspelden vanwege zijn verdiensten voor de gemeente Zaandam en het ziekenhuis.    Burgemeester Thomassen feliciteert van Dam

Een paar jaar later wil een journalist van de Typhoon nog eens informeren hoe het gaat met van  Dam. Hij woont heerlijk rustig in Ermelo, maar hoe gek het ook klinkt er zijn nog steeds mensen die hem weten te vinden als men hulp nodig heeft.

Bron: Commissie Historie Zaanse Ziekenhuizen, Gemeentearchief Zaanstad, Delpher.