Straten

Verhalen over wijken en straten in Zaandam

Oostzijde 249

door Ruud Meijns

Er zijn van die bedrijven in een straat waar je geen foto van hebt maar af en toe helpt het geluk een beetje. Zo kreeg Historisch Zaandam bij een vraag twee foto’s meegeleverd van Oostzijde 249, machinefabriek W. Hogeveen. De vragen gingen over deze firma W. Hogeveen.

Het pand, Oostzijde 249 werd in 1899 gebouwd in opdracht van Pieter Mars, koopman. Mars had in 1903 een aanvraag gedaan om op die plek een stoomzakkenplakkerij te vestigen. Er stonden eerder kleine pandjes met de nummers 249 en 251 waar J.W. Slijper een inrichting voor het malen en zuiveren van graan had staan. Die werden gesloopt en de eigenaren kregen een aandeel in het nieuwe pand. Het witte pand rechts is de inktfabriek van Oosterveld en Romijn. Verder lezen

Bij de Gasfabriek – tijdreis

door Ruud Meijns

De Westzijde rond 1900 bij de gasfabriek.

Enkele gebouwen van de gasfabriek staan naast de houten huisjes. Er staat een grote stenen fabriekspijp en een gashouder is tussen de bomen te zien. Sinds 1860 heeft Zaandam een gasfabriek. Verder lezen

Bakkerspadsteeg

door Ruud Meijns

Soms kom je toch nog een plek in Zaandam tegen in het fotoarchief die je nog kende zoals met de Bakkerspadsteeg. Er staat in het gemeentearchief een aardige serie foto’s van die steeg en de woningen die er stonden. De woningen zijn allemaal voor 1900 gebouwd volgens het register van de bouwvergunningen. Bakkerspadsteeg nummer 5 werd gebouwd in 1878, 1 en 3 in 1888 en de nummers 6, 8, 10 en 12 in 1894.

De steeg had haar toegang in het Bakkerspad, dat is nu de Klokbaai. Op een kaartje uit 1941 wordt de steeg nog weer gegeven. De kerk boven is de Bullekerk en onderin loopt het Bakkerspad.

Verder lezen

Nieuwbouw op het Papenpad in 1926

In de krant van 29 december 1926 stond deze foto van het Papenpad waar op de hoek met de Westzijde de sloop in volle gang was. De opruiming was nodig omdat de heer Klaas Kuiper Kz. een plan bij de gemeente had ingediend om op die plek nieuw te bouwen. Kuiper woonde zelf op Papenpad 3a.

Het eerste plan kwam in 1926 bij de gemeente binnen, maar pas in 1927 werd het plan goedgekeurd en kon de bouw beginnen. En zo zag het er volgens het plan van de heer Kuiper uit. Het gaat om Westzijde 115, 117 en Papenpad 1 en 2.

Op deze bouwtekening zien we links het gedeelte dat in de Westzijde gebouwd zal worden en rechts het deel met winkels en woningen bestemd voor het Papenpad.  Aan beide kanten tegen de bestaande bouw aan. In feite werd hier een nieuwe hoek Papenpad – Westzijde gebouwd.

Links is 1983. De snackbar van ‘Willum’ zit in het hoekpand.

Foto rechts is het huidige beeld van de hoek Westzijde – Papenpad. Ik weet niet of Klaas Kuiper Kz. erg tevreden zou zijn met deze restauratie. Zijn originele ornamenten zijn verdwenen.

 

 

 

 

 

 

Illustraties: Gemeentearchief,  Luuk Plekker, Ruud Meijns

 

 

 

 

Poelenburg

De naam van de wijk Poelenburg komt van de molen die in dat gebied stond ‘De Gekroonde Poelenburg’. De molen werd in 1962 verplaatst naar de Zaanse Schans. Maar hoe de molen aan de naam Poelenburg kwam is niet geheel duidelijk.

Het zou kunnen dat het geslacht Poelenburg er iets mee te maken heeft. Dit geslacht had sinds het einde van de veertiende eeuw een woning (hofstede) in Heemskerk staan met de naam Poelenburg. Het geslacht had deze hofstede in leen gekregen van de Hollandse graaf. Maar hoe deze connectie met de molen in Zaandam ligt is mij niet duidelijk geworden. Verder lezen

Botenmakersstraat 2

Botenmakersstraat 2 is een klassiek aandoend pand, volgens de advertentie op internet gebouwd onder invloed van de Jugendstil. Het werd in opdracht van de firma P. de Lange Cz. werd in 1903 gebouwd als kantoor.

Houthandel Pieter de Lange had sinds het midden van de 18e eeuw handel gedreven in hout. Vele leden van de familie de Lange hebben in de houthandel gewerkt. In 1895 droeg P. de Lange Cz. de leiding van het bedrijf over aan zijn drie zonen Claas, Jacobus  en Pieter. Na het overlijden van twee van de broers was Jacobus Cornelis de Lange de laatste directeur van N.V. Pieter de Lange.

Tekening uit de bouwaanvraag Verder lezen

Westzijde 192 – Familie van Doesburgh

door Ruud Meijns

In het onvolprezen “Zaans Namen Lexicon” van Dick Kerssens trof ik een fotootje van de villa van de weduwe E.B. van Doesburgh in de Westzijde 192.

Als je nu naar dit huisnummer zoekt krijg je alleen maar Verkade. De villa stond op het terrein dat op dit moment voornamelijk als parkeerterrein wordt gebruikt voor de Bieb en Fluxus.

Verder lezen

Straatnamen van de Vijfhoek 

 door Ruud Meijns

Ik kijk niet veel naar straatnaambordjes omdat ik meestal wel weet waar ik ben. Maar dit keer deed ik dat wel, in de Vijfhoek en moest tot m’n verbazing merken dat een aantal van de oude namen uit die buurt met de sloop in 2003 ook zijn verdwenen. Ik was daar omdat we in het najaarsnummer van ons blad een artikel hebben over de Vijfhoek en ik wilde iets over de namen van de straten vertellen. De nieuwe buurt tussen de Zuiddijk en de Wibautstraat heeft bij de nieuwbouw ook nieuwe namen gekregen; allemaal van tropische eilanden; Madagaskar, Madeira, Mauritius, La Palma en Bermuda.

De straatnamen van Groen van Prinsteren, Abraham Kuyper en van Mgr. Nolen zijn dus niet teruggekeerd. Gelukkig is de naam van Pieter Jelles Troelstra niet verdwenen want zijn naam is van de straat waaraan de Vijfhoek ligt. Blijven over; Van Houtenstraat, Albardastraat, Cort van der Lindenstraat en Aalbersestraat. Het zijn de namen van staatslieden uit de vorige eeuw en nog van die daarvoor. Dat zegt weinig mensen nog iets, daarom is een verheldering wel op zijn plaats. We beginnen bij Pieter Jelles Troelstra. Verder lezen

Gedempte Gracht of Marktstraat

door Ruud Meijns

Het scheelde weinig of we hadden nooit een Gedempte Gracht meer gehad. In een brief aan de gemeenteraad in oktober 1892 schrijven Burgmeester en Wethouders dat bij het wijzigen van de straatnamen men voor twee straten een uitzondering wil maken. ‘Slechts 2 straten zouden wij anders betiteld willen zien, dan tot dusver gebruikelijk was; het zijn de straten bekend onder de namen “Spoorstraat” en “Gedempte Gracht”. Voor de eerste achten wij “Stationsstraat”, voor de tweede  “Marktstraat” eene betere benaming’.

Dit laatste omdat de Gedempte Gracht de plek is waar de wekelijkse markt wordt gehouden.

Hier zien we de Gracht, 1900 met het houtwerk voor de veemarkt. Verder lezen

De Bierkay

door Ruud Meijns

Net als bij de sloot van het Ruyterveer die tot de Westzijde doorliep, liep de sloot langs de Peperstraat van de Zaan naar de hoofdweg in dit geval de Oostzijde. Dat had natuurlijk alles te maken met de handelaren die hun bedrijfjes zo makkelijk konden bevoorraden.

Het was een oud gebied waar al voor 1600 gebouwd was. Er is een notariële akte waarbij iemand in 1611 verklaard dat hij al 18 jaar in de Peperstraat woonde. Het lag bij de Dam en de sluis waar veel verkeer is van mensen en goederen. Café Spitsbergen was een bekende plek waar mensen uit de scheepvaart elkaar konden vinden. Andere namen voor de Peperstraat waren: de Bierkay (naar de wijn- en bierhandelaars, die er hun kelders hadden) en Roosemarynsteegh. Verder lezen

Ruyterveer  

door Ruud Meijns

Daar waar eens korenmolen ‘de Ruyter’ stond en plaats moest maken voor de Hogere Burgerschool staat nu het flatgebouw Ruyterveer (en niet Ruijterveer zoals men dat tegenwoordig meent te moeten schrijven). De Ruyter, de korenmolen stond er al in 1439 en is in 1864 gesloopt. De plek waar de korenmolen stond was goed gekozen omdat nabij een sloot lag, makkelijk voor de aanvoer van te malen goederen.

Verder lezen

De Westzijde bij Verkade 5

door Ruud Meijns

Westzijde 107

Aan het Ossenpad stond een slachthuis en daarmee hebben we ook de oorsprong van de naam van het pad te pakken.

In 1865 vroeg de heer Elias Barend van Thijn (1866-1940) bij de gemeente toestemming om aan het Ossenpad een dergelijke inrichting te mogen bouwen.

In 1896 vraagt van Thijn vergunning aan voor een ‘kiosk’ want hij gaat verbouwen en in de kiosk wil hij de verkoop laten doorgaan. Hij zal de bestaande bebouwing slopen en er een nieuw pand neerzetten. Volgens de tekening bij de aanvraag kreeg het pand aan de Westzijde deze voorgevel, zie tekening. Het gaat om twee broers die de zaak voeren namelijk Elias Barend van Thijn en Abraham Elias van Thijn.

Het jaar daarop, 1897, vraagt van Thijn vergunning aan voor het bouwen van een wagenhuis met veestalling ten noorden van het huis. Zelfs het wachthok voor de slacht krijgt nog een mooi uiterlijk. Het is een behoorlijk lange schuur met ramen aan de zijkant en een verdieping. Verder lezen

De Westzijde bij Verkade 4

door Ruud Meijns

Het Ossenpad

Twee foto’s van dezelfde plek in de Westzijde om de plek van het Ossenpad duidelijk te maken. Hierboven ziet u de Westzijde met links het pand met nummer  107. Iets daarvoor een hek van Westzijde 105. Tussen 105 en 107 loopt het Ossenpad zoals op de tweede foto rechts goed te zien. Het pand in het midden is Westzijde 105 dan het Ossenpad en dan de bebouwing van 107. Het Ossenpad wordt al genoemd in het begin van de 18e eeuw toen in 1719 slagerij de Bonte Os werd verkocht. Hier dankt het pad zijn naam aan. Verder lezen

De Westzijde bij Verkade 3

Westzijde 105

door Ruud Meijns

Het land aan de westkant van de Westzijde behoort tot het bezit van Paulus Dirkszn. de Boer, landman. In 1899 verkoopt hij een deel aan de gebrs. van Thijn. De familie van Thijn is een slagersfamilie waarvan verschillende verwanten in het slagersvak zitten. De gebrs. Van Thijn bouwen een woning zoals op de tekening te zien is.

Het is een woonhuis, gebouwd door de familie van Thijn, maar anderen hebben er ook vanuit geopereerd. Zo heeft H. Burema vanuit nummer 105 mantels en stoffen verkocht. Niet lang want in 1905 volgt een opheffingsuitverkoop.

Er volgt in 1911 een wijziging waarbij één van de broers, Abraham eruit stapt en een jongere broer Eduard, als eigenaar de plaats inneemt. In 1921 verkopen de gebrs. van Thijn het pand aan Lambertus Westenberg, procuratiehouder te Wassenaar.  In 1932 verkoopt Westenberg het geheel aan de firma Verkade die voor het gebied grote uitbreidingsplannen heeft.

Voorlopig blijft het pand nog staan en kent het verschillende gebruikers zoals in 1914 de heer M.E. van der Veen, penningmeester van het steuncomité voor de Belgische vluchtelingen. Ik denk dat de bovenverdieping en begane grond apart verhuurd werden. In 1931 maakt J.H. Op Den Velde er gebruik van voor zijn Radiocentrale. Er heeft ook nog een periode een instituut ingezeten dat HAVO heette. Ze maakten reclame voor het uittypen van ‘uw brieven vanaf 25 cent’. Maar na de oorlog neem Verkade het zelf in gebruik en plaatst er de afdeling personeelszaken in.  Zoals alle andere panden is het in de jaren ’60 gesloopt. Het doet een beetje Zwitsers aan.

De Westzijde bij Verkade 2

Westzijde 103

door Ruud Meijns

Over Westzijde 103 kunnen we eigenlijk kort zijn want dat is nog steeds het adres van de firma Verkade. Waar bij de foto van meubelhuis Centrum (zie Westzijde 101) nog een toegang te zien was naar het terrein van Verkade is dat nu afgeschermd door een hek.

Voordat Verkade zich op dit adres vestigde stond hier een koffie- en bierhuis onder de naam ‘De IJsbeer’. De IJsbeer had een grote speeltuin. Het geheel was ruim 9 aren groot. In 1900 komt het geheel op een veiling. Tot 1904 worden L. Lazerus en J. de Beer als koffiehuishouder vermeld. Daarna komen er geen meldingen meer in de kranten voor.

Het etablissement was een geliefde plek voor allerlei bijeenkomsten en vergaderingen. In mei 1901 staakten de arbeiders van de fabriek de  ‘Phenix’ in de Oostzijde. Uit Amsterdam werden de stakingbrekers ingezet en dat bracht de nodige onrust in Zaandam. Er kwamen zelfs Huzaren en Rijksveldwachters naar de stad om het hier rustig te houden. In koffiehuis de IJsbeer vond een vergadering plaats waar de gemeente blijkbaar niet al te gerust op de afloop was en cavalerie in de buurt hield. Toen de vergadering beëindigd was en een aantal personen onder het zingen van het Vrijheidslied door de Westzijde richting Dam wilden trekken werd handelend opgetreden. Toen er met stenen werd gegooid werden enkele charges uitgevoerd en keerde de rust weer.