De Overtoom in ere hersteld

Hernoem de Damstraat in De Overtoom

door Ruud Meijns

Dat Zaandam een wereldberoemde Overtoom heeft gehad is misschien niet bij iedereen bekend. Deze Overtoom in West-Zaandam lag op de plek waar nu de Damstraat is. Daar werden ooit schepen overgehaald naar de Voorzaan, waar ze werden afgebouwd. Deze Overtoom is van 1609 tot 1718 in gebruik geweest.

Gelukkig is er steeds meer aandacht voor het Zaandamse verleden en de Overtoom moet daarin toch een plaats krijgen. Toen de Overtoom gebruikt werd kwamen mensen van heinde en verre om dat spektakel met eigen ogen te zien. Waarom zouden we dat in onze tijd niet aan bewoners en bezoekers in herinnering brengen. Maak er een historische attractie van met toelichting.

Deze gravure is een wat romatische weergave want de vorm van het schip klopt niet.

In december 1608 werd het verzoek gedaan door ‘die van Saardam wonende binnen den selven Dam, aan Dijckgraaf en heemraden van den Dam, dat haar op het Westeynde van den voorsz. dam, tegen den Westzaner dijk aan, op het ledich erf, gegunt sal worden, dat sij daer een overtoom op het selve erf sullen mogen leggen, tot haar eygen costen, daar men Schepen die binnen getimmert werden ende niet door den Sluys mogen, sullen over mogen winden.’ In 1609 werd de Overtoom ingebruik genomen.

In het boekwerk ‘Beschrijving van de Zaanlandsche Dorpen’ van Loosjes wordt uitvoerig stil gestaan bij de Overtoom. ‘De ruimte, waardoor de Schepen heen moesten, was, gelijk de zelven tegenwoordig nog is, te wederzijden met huizen bezet, die op ’t wijdste ruim vijf en twintig voeten, en op ’t nauwste niet meer dan vier en twintig vooeten van malkander staan. Een smalle straatweg liep langs de Huizen ten Westen en ten Oosten’.

Ook wordt opgemerkt dat ‘in vroegeren tijde weezen Scheidstenen den eigelijken Overtoom aan; doch men heeft, bij straatveranderingen, dit vervolgens niet in agt genomen’.

Nu men in Zaandam het belang van het verleden heeft herontdekt zou het toch mooi zijn als we dit fenomeen van een Overtoom een plek kunnen geven in het huidige straatbeeld. Te beginnen met de naam te hergeven aan de plek waar de Overtoom lag. Beelden van de Overtoom kunnen dienen als illustratie. Zeker als er ooit nog een authentieke scheepswerf komt.

Mooi zicht op de Damstraat rond 1950

Tenslotte wil ik Henk Roovers aanhalen die in nr. 24 van het blad Met Stoom het volgende hierover zegt: ‘Deze Overtoom was inderdaad een fenomeen en uniek in zijn soort! Bijna overal waar een Overtoom geweest is, is deze historische naam nu nog terug te vinden, zoals bijvoorbeeld in Oostzaan, in Westzaan, in Amsterdam en zelfs in Castricum. (Hoe groot moet die overhaal geweest zijn?). Tegen deze achtergrond en die van de zeer grote bekendheid van de West-­Zaandammer overtoom is het zeer vreemd, eigenlijk onbegrijpelijk, dat in Zaandam de naam Overtoom totaal verdwenen is. En dat terwijl het hier gaat om een Overtoom, waar zeeschepen over de Dam gehaald werden!

In 1825 was er nog sprake van een reparatie aan ‘de straat op de Overtoom’. De aannemer bracht toen in rekening: 300 harde klinkers, 3 wagens zand, een bezem en een drinkgeld van f 0,10.

Ook in 1826 en 1827 werd de ‘straat op de Overtoom’ genoemd. Daarna is de naam niet meer terug te vinden. Nu bestaat ter plekke alleen nog de ‘betekenisloze’ naam Damstraat. Wordt het niet een keer tijd dat Zaanstad de naam van de grootste overtoom ter wereld in ere herstelt?!’

En zo is het!

Op de kaart van Claes Vastersz. Stierp uit 1648 van de dam in de Zaan staat ook de Overtoom aangegeven (uitsnede).

Illustraties: Gemeentearchief Zaanstad