De werkgroep wandelt verder: de Westzanerdijk

door Simon Greve

De werkgroep wandelt verder: de Westzanerdijk

Elf maart hebben  de leden van de werkgroep ” Historisch Erfgoed en Ruimte” van onze vereniging Historisch Zaandam hun wandeling  van 28 januari en 3 december voortgezet.  Lekker weer, wat zon, niet warm, maar heerlijk om te wandelen. Er viel weer een hoop te zien op het gebied van cultuur-historische en architectonische waarden want dat is het doel van onze wandelingen. We kijken wat er van de bebouwing van waarde is en kijken of dat beschermd kan worden. Als leek heb ik op dat gebied veel geleerd in de werkgroep. Het gaat namelijk niet alleen om ‘mooi’ of ‘heel oud’. Maar het gaat ook om of een pand beeldbepalend is. Of een pand past in de beeldkwaliteit van de buurt, dus of het past in de directe omgeving. Heeft het zeldzame historische kenmerken? En wat was de functie? Er valt een hoop te leren. En het is heel leuk om op die manier te kijken. Geen haast, rustig alle kenmerken bekijken en in de groep bespreken. (de linkjes kunt u het beste openen door rechts te klikken en in een nieuw tabblad te openen)

We hadden afgesproken om te verzamelen bij de brandweerkazerne aan de Houtveldweg. Dus bij het begin van de Westzanerdijk. Oude Zaandammers weten nog dat het daar vroeger heel anders uitzag. Op de foto een beeld van hoe het vroeger was, toen al het verkeer van en naar Westzaan over de Westzanerdijk ging. Over de Provinciale weg, de Spoorlijn en over de Gerrit Haremakersluis uit de jaren dertig. En natuurlijk sloot ooit de Hogendijk aan op de Westzanerdijk.  Als u meer wil lezen over de vroege geschiedenis van de Westzanerdijk: Westzanerdijk: 2.1 Geschiedenis van het plangebied (planviewer.nl)  

Tegenwoordig kun je met een trappetje de Westzanerdijk op. De dijk loopt daar nu dood en er is daarom nauwelijks verkeer. Bovenaan de trap krijg je meteen weer het beeld van de oude Westzanerdijk. Een smalle dijk met aan beide kanten bescheiden dijkhuisjes en je je afvraagt hoe daar vroeger al het verkeer overheen gereden heeft. Om te zien hoe dit gebied zich in de loop der jaren ontwikkeld heeft verwijs ik naar de onvolprezen site van de Orkaan: https://www.deorkaan.nl/terug-in-de-tijd-via-de-kadaster-kaart/

Lopend naar het Westen langs de dijk begint de bebouwing rechts met een rijtje huizen die duidelijk later gebouwd zijn. Strakke eengezinswoningen uit eind jaren dertig die gebouwd zijn iets zuidwestelijk van de plek waar tot eind jaren zestig het buurtje Cuba lag. Dat moest weg vanwege het verleggen van de spoorlijn. Achter deze rij woningen ligt water, een braak met de officiële naam ‘het Wiel’, ontstaan door een oude dijkdoorbraak.

Aan de zuidkant liggen twee huisjes uit 1899, de nummers 33 en 35. Zie ook de foto. Heel kenmerkend voor de oude bebouwing, sober en met banden over het pand. Eind 19e eeuw was voor Zaandam een economische bloeiperiode, er waren toen veel woningen nodig. Er werd toen veel gebouwd in Zaandam en blijkbaar ook hier.

Na nummer 84, een modern (1988) en niet bijzonder woonhuis, is er een open gedeelte en wordt zichtbaar dat lager gelegen een paar mooie panden liggen.  Bijvoorbeeld op nummer 86, een op het oog geheel grijs-groen houten huis uit 1910. Prachtig onderhouden, prachtig gelegen, met een mooi versierde daklijst en makelaar. Op de achtergrond achter de braak de hoogbouw van het centrum van Zaandam. Vlak naast de betonnen brug naar het Blokschaaf op nummer 88b een bijzonder pand met kenmerkende sierbogen boven de ramen en deur. Ook in het metselwerk zijn sierbanden aangebracht. Het dateert uit 1910.

We lopen verder over de Westzanerdijk, met links op nummer 49-51 weer huizen uit 1899. Op nummer 94, foto rechts, een pand waarbij het woord beeldkwaliteit niet goed past.  Het heeft namelijk volstrekt niet de stijl van de rest van de bebouwing. Het doet afbreuk aan het beeld van de oude Westzanerdijk. Er staan meer panden die er zo uitzien. Jammer.

We lopen door langs nummer 55 en 57. Waren dit ooit winkels? De ruiten lijken daar op te wijzen, maar ik heb op het internet niets kunnen vinden. Rechts op nummer 100 een groen houten huis. Historie? Nee, met een mooi Zaans ogend uiterlijk gebouwd maar uit 1990. Loop na nummer 100 even de trap naar rechts af. U komt bij de bosjes van Terwindt. Het verwijst naar Steven en Margot Terwindt die in 2014 een braakliggend stuk grond, het Parera terrein, hebben omgetoverd in een natuurgebiedje. Het Parera terrein ontleent zijn naam aan het heibedrijf Parera uit Amsterdam die dit terrein in gebruik had. Het is echt mooi. Als u doorloopt komt u bij een aantal woningen in een mooie Zaanse stijl die aan het Rondschaaf staan. Ook deze huizen zijn niet historisch. We gaan de trap weer op, terug naar de Westzanerdijk.

Op 75 en 77 weer twee karakteristieke woningen die echt passen bij de oude Westzanerdijk. Kijk eens naar de dakkapel van nummer 77, een juweeltje. Op nummer 75 is de lijst van de dakkapel hetzelfde, maar lijkt de rest later aangepast. Aan de zijkant van nummer 77 een heel bijzondere versiering. Kijk goed, in de winter is het nog zichtbaar, in de zomer met blaadjes aan de bomen verdwijnt het bijna uit beeld. Het lijkt op een omgekeerde makelaar, bestaande uit twee bloemen.   

We lopen door, langs het restaurant Gialle Mani, langs de Aldi, langs wat moderne panden. Wat is de oude Westzanerdijk hier onherkenbaar!  De Adriaan Roggestraat loopt links naar beneden, de dijk af. Rechts van de Adriaan Roggestraat lag vroeger het voetbalveld van ZFC, nu liggen daar moderne straten als de Doelman en de Tribune.

Een eindje verder ligt aan de rechterkant het Westerwindpad. Merk op dat de bebouwing van de Westzanerdijk hier niet bovenaan de dijk maar juist onderaan de dijk ligt. Er is lang strijd geweest over het beheer van de dijk. Had het polderbestuur dat voor het zeggen? De Banne Westzaan? Het gemeentebestuur van Oostzaandam? Dit kan het verschil in bebouwing verklaren: in 1763 bepaalden de Dijkgraaf en Heemraden dat er aan de binnenzijde van de Westzanerdijk geen nieuwe huizen mochten worden gebouwd ter bescherming van de dijk. Dat is vanaf het Westenwindpad tot vlak bij Westzaan inderdaad niet gedaan. De huizen beneden aan de dijk zijn van een wat later datum dan die we eerder zagen.

Als u het Westerwindpad inloopt ziet u een bijzonderheid. De Fronik boerderij. Zie ook: Fronik Boerderij Zaandam – Stadsherstel Amsterdam. Het zicht over het veld, helemaal naar Westzaan is prachtig. Wat een landschap! Kijk ook even naar de dijksloot langs de Westzanerdijk.

Terug op de Westzanerdijk zijn we overgestoken en naar de Ringweg gelopen.  Op de Ringweg aangekomen gaan we naar links, naar het Oosten. Hier veel moderne panden, mooi, maar niet ons aandachtsgebied. Verderop, meer Oostwaarts staat meer historische bebouwing. De huizen aan het eind van de Ringweg dateren van rond 1910. En bepalen de beeldkwaliteit van dit deel van de Ringweg.

Ik kijk terug op een mooie wandeling. Thuisgekomen zoek ik dan altijd naar de historie van het gebied. De Westzanerdijk dateert van zo rond de 12eeuw, de polder die nu tegen de Westzanerdijk aanligt heet de Zaandammerpolder en dateert van 1872. De Ringweg is de dijk rond deze polder. Leuk om daar meer over te lezen, en hopelijk maakt u ook een wandeling door deze buurt.

Foto’s: Henk Poppen, Gemeentearchief, Simon Greve