Een wandeling door de historie van de Hogendijk

door Simon Greve

Eind 2018 is het bestuur met een werkgroep “Historisch Erfgoed & Ruimte” gestart. Deze werkgroep houdt zich bezig met de ontwikkeling van vastgoed en ruimtelijke structuur in Zaandam in historisch opzicht. Zij bewaakt het behoud van historische panden, pleinen, bruggen en objecten in Zaandam. Aandachtsveld zijn niet alleen bouwplannen, maar ook het bijhouden van een actuele lijst van monumenten in Zaandam en het regelmatig updaten van de lijst met nieuwe als beeldbepalend/karakteristiek aangemerkte panden. Om die reden wandelen de leden van de werkgroep regelmatig door delen van oud-Zaandam. Daarbij op een andere manier naar panden kijkend. Niet zoals normaal, het snel langsfietsen op weg naar een bestemming, maar met veel aandacht voor de leeftijd van een pand, de details, de functie en vroegere functie, het onderhoud.

Op 3 december werd in een ijzige kou de omgeving van de Hogendijk verkend. Een heel oud deel van Zaandam, feitelijk een plek waar het allemaal begon lang geleden. Voor meer achtergrond kunt u kijken op: – Cultuurhistorische verkenning Russische Buurt en Hogendijk. Uit deze verkenning de volgende kaart:

Duidelijk wordt meteen dat de Noordzijde van de Hogendijk van oudsher al bebouwd was. Logisch, want aan de zuidzijde hield de dijk het zeewater tegen. Te verwachten valt dat de meeste te beschermen panden dan ook aan deze noordkant zullen staan. Op deze kaart loopt de dijksloot nog door, o.a. langs de Krimp.

Staand bij het begin van de Hogendijk met de rug naar de Dam is er meteen al veel moois te zien. Hoewel er ook nieuwere panden tussen staan is zeker aan de rechterkant de beeldkwaliteit behoorlijk goed behouden gebleven. Ik neem u mee op deze wandeling door wat hoogtepunten te bespreken.

Cafe het Trefpunt uit 1930 is op nummer 28B het eerste pand dat de aandacht trekt. Kijk vooral ook naar boven: een prachtige uitbouw, een fraaie dakkapel, een pand dat de aandacht trekt. Kenners zullen misschien andere woorden gebruiken voor dakkapel en uitbouw, maar ik ben eerder een enthousiasteling dan dat ik een kenner ben. Het gehele pand is beeldbepalend voor deze hoek van de straat. Met naast het Trefpunt een buurpand dat recent prachtig en in stijl hersteld is. De geschiedenis van deze panden is beschreven in de Orkaan: De geschiedenis van een hoek.. (Hogendijk, Czaar Peterstraat) – De Orkaan – Klik hier. Misschien geen houtbouw, maar wel degelijk de moeite van het beschermen waard.

We lopen over de Hogendijk in de richting van het Huis der Cardinalen. Zie Zaans erfgoed nr. 59. Huis Cardinalen Maar eerst zien we op de plek waar de Hogendijk zich vernauwt links een aantal monumenten in Zaans groen, prachtig onderhouden. Rechts zien we dan proeflokaal de Blacksmith, ook een mooi passend pand. Helaas is recentelijk het monumentale deurkalf van de achterliggende smederij verwijderd, maar we doen samen met Zaans Erfgoed ons uiterste best dit hersteld te krijgen.

En vervolgens staan rechts een aantal moderne panden, maar prachtig passend in de Zaanse stijl en de stijl van de Hogendijk. Groen-wit geschilderd, deels baksteen deels hout of hout suggererend. Een prachtig staaltje van passend bouwen met respect voor historie.

We lopen naar het Huis der Cardinalen (zie foto). U kunt er alles over lezen in een publicatie van Zaans erfgoed: – . Maar ik verklap alvast dat daar nooit een kardinaal heeft gewoond. Het blijft een prachtig pand waaruit men vroeger uitzicht had over de haven. Het pand heeft een bijzondere gevelsteen waarop te zien is dat er vroeger op die plek veel scheepwerven waren. Helaas is recent het pand verbouwd, wat ertoe heeft geresulteerd dat de ‘geeltjes’ voor het pand verwijderd zijn en er forse betonnen palen voor het pand zijn geplaatst. Voor een enthousiast lid van de werkgroep is dat jammer, het beeld van die plek is daardoor toch aangetast. En aan de achterkant zijn extra ramen en een deur geplaatst die niet passend zijn in het pand. Veel te modern, veel te strak. Kans gemist.

We lopen door over de Hogendijk met links drie prachtige aan elkaar gebouwde Zaanse huisjes. Ik moet me in mijn enthousiasme beperken en kan niet overal een beschrijving van geven, maar ook deze huisjes zijn mooi en heel passend in een oud-Zaanse omgeving. Zie: – Hogendijk 66-68, (23 ‘nieuwe’ monumenten #1) – De Orkaan

We lopen door en naderen het Blauwe huis, Hogendijk 78, het huis dat door Monet afgebeeld is op zijn beroemde schilderij uit 1871. Een rijksmonument uit 1724 met elf kamers, met een woonoppervlakte van 248 vierkante meter en geheel gerestaureerd en gerenoveerd. Prachtig. Meer over het Blauwe huis leest u op de site van Zaans Erfgoed: Blauwe_Huis.pdf (zaanserfgoed.nl) Het Blauwe_Huis-26-maart-1 Overigens is het huis op nummer 76 recent met behoud van de originele uitstraling ook prachtig gerestaureerd. Het pand tegenover het Blauwe Huis op nummer 33 dateert uit 1928 en is daarmee natuurlijk aanzienlijk jonger. Mooi onderhouden met mooie details als de deur en de sierlijsten. Het staat op een plek waar ooit een scheepswerf gevestigd was.

We lopen heen en terug door de Lage Horn langs drie prachtige panden in Zaanse stijl, recent gebouwd. En we slaan af naar de Krimp. Links een aantal houten panden waarvan er twee in een minder goede onderhoudstoestand lijken, ondanks de monumentstatus. Wordt hier gerestaureerd? We konden geen contact krijgen met de eigenaar/bewoner om het te vragen. Verderop links nummer 25, een houten pand uit 1883 waarvan de voordeur duidelijk niet meer open kan omdat kennelijk ooit het Krimp is opgehoogd, mogelijk toen de sloot die daar liep gedempt is. En daarna het Czaar Peterhuisje, overbekend en gelukkig goed beschermd. En nog iets verder het reusachtige ‘PTT gebouw’, volstrekt niet passend in de omgeving. Aan het eind van de Krimp een pandje waarop staat ‘A la carte Fish Grille en ‘Zorgcentrum Krimp’. Volstrekt niet beschermenswaardig, maar wel ontroerend zo klein. Meer over de Krimp leest u op onze eigen website: Krimp | (historisch-zaandam.nl) Klik hier

Terug naar de Hogendijk. Inmiddels liep de gehele werkgroep te blauwbekken, diep weggedoken in de jassen, de handen in de zakken want het was koud en de wind guur. Maar we gaan door! We passeren Hogendijk 43 (uit 1930) met een kenmerkende dakrand. Iets naast nummer 43 vindt u de oude sluis die leidt naar gemaal de Soeteboom uit 1874. Genoemd naar Hendrick Soeteboom: Soeteboom, Hendrick Jacobsz. [ZaanWiki]. Kijk ook even in de oude sluis, daar bevind zich heel onopvallend een 320 jaar oude gedenksteen. Verderop links een prachtig houten huis op nummer 51, rechts op nummer 106 een karakteristiek mooi pand uit 1906, met mooie elementen in het metselwerk.

Op de achtergrond de Hogendijk aan het begin van de vorige eeuw. Duidelijk is te zien dat er aan de havenkant nog veel minder bebouwing staat. Rechts op de achtergrond de toren van de Oostzijderkerk. Iets rechts van het midden de schoorsteen van het gemaal de Soeteboom.

We liepen verder over de Hogendijk en werden warm ontvangen bij de fietsenzaak van Siem de Boorder. We konden daar weer wat opwarmen, maar ook mochten we het dossier doorkijken dat Miranda de Boorder heeft verzameld over de geschiedenis van de Hogendijk. Met bijzondere foto’s daarin, zoals bovenstaand. En we hebben kennisgenomen van het bouwplan voor het perceel naast de fietsenzaak. Dat zag er goed uit vanuit historisch perspectief. Terug liepen we door de Czarinastraat, het Vorstenburg en het Czaar Peterplantsoen. Met daarbij ook een goed zicht op de oude dijksloot zoals die vlak achter dit deel van de Hogendijk ligt.

‘Lekker gewandeld’, hoor ik u nu denken. ‘Maar wat draagt dit nu bij aan de doelstellingen van de werkgroep?’. Een terechte vraag. Allereerst hebben we geïnventariseerd wat er staat aan te beschermen panden. We hebben kennisgenomen van het bouwplan naast Siem de Boorder. We spreken ook buurtbewoners over ontwikkelingen die er plaatsvinden, vaak over plannen met panden die verkocht zijn. En we vertalen dit alles in aandacht bij de gemeente Zaandam voor behoud en/of respectvol omgaan met de historie.