H.A. Fredriks (1888-1980)

door Ruud Meijns

Er zijn mensen die zich met hart en ziel voor de samenleving inzetten. Naast hun baan zitten ze in allerlei besturen en verenigingen. Zo iemand was de heer H.A. Frederiks, in het onderwijs ging hij met pensioen als hoofd van de Vissershopschool in Zaandam.

Huibert Arie Frederiks werd op 2 mei 1888 in Voorst geboren. Deze landelijke gemeente ligt tussen Apeldoorn en Deventer in. Zijn vader was onderwijzer. We mogen er dus vanuit gaan dat de bron voor zijn latere keuze voor het onderwijs uit zijn familie voortkomt. In 1907 wordt de 19 jarige onderwijzer Huibert Frederiks benoemd in het plaatsje Meddo, dat onder de gemeente Winterswijk valt. Dat hij als onderwijzer van aanpakken weet valt op te maken uit de cursus die hij met goed gevolg aflegt in “vrije- en ordeoefeningen’ voor het lager onderwijs. Hij volgt ook nog cursussen in het geven van gymnastiek-onderwijs voor het lager onderwijs. In 1908 staat hij te boek als onderwijzer in Lochem.

Op 28 september 1911 huwt hij te Apeldoorn met Wilhelmina Lamark die op 26 november 1884 in die plaats is geboren. Ook politiek laat Frederiks van zich spreken als hij voor de S.D.A.P.  als kandidaat wordt voorgedragen voor een zetel in de provinciale staten van Overijssel. Hij krijgt 958 stemmen maar dat is niet genoeg om met de volgende ronde mee te mogen doen.

In 1916 krijgt hij van de gemeente Lochem eervol ontslag. Het echtpaar vertrekt begin januari 1917 naar Hoorn. Voor de hand ligt dat hij daar weer in het onderwijs werkzaam is.

Niet voor lang want in hetzelfde jaar solliciteert Frederiks naar de functie van onderwijzer op school B, de Bakkerschool, in de Oostzijde te Zaandam. Bij zijn komst naar Zaandam neemt hij een intrek op  Menschikoffstraat 60. Hij doet al direct van zich spreken door zitting te nemen in de afdeling Zaandam van de Bond van Nederlandse Onderwijzer(es). Een jaar later haalt hij het examen Tuinbouwkunde voor het lager onderwijs.

Dit komt later terug bij zijn activiteiten voor schooltuintjes en in 1923 bij een Landbouwwintercursus, waarin alle vakken van een landbouwbedrijf worden gegeven. Minimum leeftijd is 15 jaar en het cursusgeld is f 5,– . Frederiks wordt regelmatig gevraagd voordrachten te houden zoals bij het Instituut van Arbeidersontwikkeling waar hij spreekt over ‘De voeding der planten’. Bij dit instituut is hij later ook actief als bestuurder voor de afdeling Zaandam. Het Nederlands Instituut voor Arbeidersontwikkeling (IVAO) werd opgericht door de S.D.A.P., voorloper van de P.v.d.A. en had tot doel de culturele vorming en geestelijke ontwikkeling van de arbeidersklasse te bevorderen. Dat deed het door het geven van cursussen, lezingen, muziekontwikkeling e.d.

Huibert Arie Frederiks neemt vanaf 1926 zitting in het bestuur van de woningbouwvereniging Zaandams Volkshuisvesting. Als goed sociaal democraat kent hij het belang van goede huisvesting voor de arbeiders. Een mooi voorbeeld is het door Z.V.H. gebouwde Vissershop waarvan de Notenlaan in 1930 gereed kwam.

Namens Zaandams Volkshuisvesting neemt Frederiks zitting in een commissie die de gemeente adviseert over de badhuizen in de gemeente. Wasgelegenheid was er in de bestaande woningvoorraad nauwelijks en een badhuis voorzag in een behoefte. Mede door zijn inspanning is het badhuis in de Ds. Baxstraat tot stand gekomen. Op de foto bij de opening van het badhuis zit Fredriks 3^e van links met naast hem burgemeester ter Laan.

Daarnaast is hij voorzitter van de Zaandamse afdeling van de A.J.C., de Arbeiders Jeugd Centrale. De A.J.C. is ook een product van de S.D.A.P.  Frederiks neemt het voorzitterschap op zich en zet zich in om de jeugd van Zaandam bij de activiteiten te betrekken. Bij een tentoonstelling in het gebouw van de A.J.C aan de Ds. Baxstraat pleit hij, ondanks de sympathie onder de burgerij, meer bekendheid te geven aan de A.J.C.  Waar voorheen alleen voetballen voor ontspanning zorgde is er nu ook plaats ingeruimd voor een andere wijze van ontspanning en ontwikkeling. Voorbeelden daarvan stonden tentoongesteld in vitrines met foto’s van tentenkampen op de Paasheuvel. De A.J.C. demonstreerde altijd voor vrede, verdraagzaamheid met slaande trom en veel vaandels. Ik laat deze foto uit 1924 zien omdat de A.J.C. zo door de stad trok maar ook omdat precies in het midden, met een zwart jasje de heer Frederiks loopt.

In mei 1929 organiseert de A.J.C. de gewestelijke jeugdfeesten voor A.J.C.’ers uit Noord-Holland en Utrecht. Voor alle deelnemers is in de Zaanstreek onderdak gevonden. Met medewerking van de gemeente en Philips zullen het Havenkantoor en de sluis feestelijk verlicht worden. Op de dag zelf stond om vijf uur een grote groep de deelnemers op te wachten om ze via de Stationsstraat met vlaggen en muziek door Zaandam te leiden. Om 7 uur ’s avonds was er voor de leidsters en leiders een ontvangst op het stadhuis waar burgemeester ter Laan de aanwezigen toesprak.

Tuinen

Zijn kennis en interesse in de tuinbouw zet Frederiks in om de schooltuinen van de grond te krijgen. Hij start inmiddels met het geven van tuinbouwcursussen. Het cursusgeld van f 5,– wordt laag gehouden om zoveel mogelijk mensen de gelegenheid te geven om deel te nemen. De schooltuinen gaan niet zo snel. Dat komt doordat er een terrein beschikbaar moet komen en toch nog enige subsidie van de gemeente nodig is. Het is crisis dus het geld kan ook door de gemeente maar één keer worden uitgegeven. Mevr. Spronck – Coerse (SDAP) bepleit in de raad vanaf 1924 jaarlijks bij de begroting om geld voor de schooltuinen vrij te maken; te vergeefs.

Maar in 1930 heeft Mevr. Spronck – Coerse het toch voor elkaar; er wordt f 1000,– vrij gemaakt. Aan de Ringweg heeft dhr. Flipse een terrein waarvan hij 1 hectare wil afstaan, tegen een huur van f 250,– p.j. De kosten van het omploegen wordt door de gemeente voor haar rekening genomen. En begin april 1930 kan het terrein in gebruik worden genomen. Fredriks kan al zijn kennis en enthousiasme gelijk in de praktijk brengen zoals hij, in z’n goeie pak op de foto laat zien. Zo moet je dat doen.

Twee maanden later blijkt de vader van Frederiks bij hem thuis te zijn overleden. Of de vader permanent bij hem woonde is onduidelijk. Het adres is nu Notenlaan 19. In een nieuw door zijn eigen woningbouwvereniging gebouwd huis.

Aan het einde van het schooljaar 1930-1931 vraagt Frederiks overplaatsing aan van school 5, Oostzijde – Bakkerschool naar de nieuw gebouwde school aan de Herderinstraat; de Leeghwaterschool. Het gaat om de benoeming van een hoofd van de school.

Gelijker tijd moet op de Handelsdagschool een nieuw hoofd benoemd worden en daarover zijn raadsleden ontstemd omdat er geen enkele kandidaat uit de Zaanstreek op de voordracht stond. Van de tien op de lijst had volgens raadslid Visser ook de heer H.A. Frederiks niet misstaan, maar ook hij was niet gepolst. Wethouder Mever verdedigt zich door te zeggen dat er uitgebreid overleg is geweest met de inspecteurs van onderwijs. Maar Frederiks, hoe goed hij ook mag zijn, grijpt ook naast de benoeming op de Dirk Tromschool.

Erg lang kon Frederiks er niet bij stilstaan want hij had nog een taak te vervullen bij het Ontwikkelings- en Ontspanningswerk voor jeugdige werklozen. Daar werd afscheid genomen van de leerlingen die weer aan het werk waren gekomen en van de leider van het werk dhr. Beets. 1931 is ook het jaar dat Frederiks de voorzittershamer voor het Instituut van Arbeidersontwikkelingen op verzoek op zich neemt.

1932 is een cruciaal jaar. Begin van het jaar komt het tot een voorstel van B&W om dhr. Frederiks te benoemden als hoofd van de nieuw te bouwen D. Doniaschool (Herman Gorterschool). Later in het jaar brengt het gemeentebestuur een voorstel in de raad om een Zevende Leerjaar in te stellen. Daarvoor wordt de Kattegatschool bestemd en als hoofd heeft men Frederiks op het oog. De kinderen van de Kattegatschool worden overgeheveld naar de D. Doniaschool. Dat valt niet goed in de raad, men zoekt er iets achter bijvoorbeeld een verkapte bezuiniging. De raad stemt de voorstellen hierover af. Na twee jaar op de Leeghwaterschool werd Frederiks in 1934 tot hoofd van de Vissershopschool benoemd. (ik heb geen benoeming op deze school kunnen vinden-rm).

Natuurlijk zijn er allerlei bestuurlijke zaken nog naast zijn werk in het onderwijs. Door een crisis stapt het hele bestuur, inclusief Frederiks in maart 1934 op. Er zijn ouderavonden, het werk met de schooltuinen. De oranjeverenigingen zijn kwaad op Frederiks omdat zijn school ontbrak op de aubade op Koninginnedag; 31 augustus. Op brieven reageerde de school niet. Men vond de houding van het hoofd onbegrijpelijk. Dan is er nog het jubileum van 25 jaar Zaandams Volkshuisvesting in 1938 en in 1939 tien jaar Volkstuinen. Die voortdurende drukte komt tot staan als zijn vrouw Wilhelmina Lamark op de leeftijd van 55 jaar komt te overlijden. Toch is hij weer present op de ouderavond van de Vissershopschool op 1 december van dat jaar.

Het uitbreken van de oorlog lijkt al het bestuurlijke werk niet in de weg te zitten. Ouderavonden, Tuinbouwcursussen en aanbesteding van nieuwe woningen. Het gaat door als vanouds. Een van de oprichters van ZVH, dhr. J.J. Koeman Jz. overlijdt en wordt ruim herdacht. De Burgemeestersbuurt krijgt een mooie speeltuin.  Op 24 maart 1942 treedt Frederiks in het huwelijk met mevrouw Metje de Vries, geboren 1895 in Bussum.

Na de oorlog is de woningnood hoog. Eind 1946 zijn de cijfers van woningzoekenden als volgt. Gehuwde echtparen, nu inwonend 738, jong en van plan te trouwen als er een woning is en nu logerend 220. Om een goed overzicht te krijgen komen er nieuwe inschrijvingsformulieren. Februari 1947 wordt ook een nieuwe Huisvestingscommissie benoemd. De oude vergaderde amper en liet veel werk over aan de ambtenaren. De nieuwe commissie moet, aldus burgemeester In ’t Veld radikaler aan het werk gaan. Er zal ook gekeken worden in welke (ruime) woningen dubbele bewoning mogelijk is. In de commissie zitten de volgende leden: E.P. Clijnk en H.A. Frederiks voor de woningbouwverenigingen, C.J. de Lange voor de particuliere huiseigenaren en F. de Beer voor de huurdersbelangen.

Naast dit werk bleef hij zich bemoeien met de schooltuinen en het landbouwonderwijs. Ook zat Zaandams Volkshuisvesting niet stil. In 1951 werden woningen aan de Kepplerstraat overgedragen aan de bewoners. De woningen waren nu nog duplexwoningen maar de intentie was om die in de toekomst om te zetten in een enkele bewoning. “Het is het mooiste blok woningen, dat ik ooit tot stand heb zien komen”, zei de heer Frederiks.  Ook het Pieter Lakplantsoen kon worden overgedragen waarbij Frederiks bekend maakte dat er op dat moment nog 3500 mensen als woningzoekende geregistreerd stonden. In 1952 wordt Frederiks weer voor een jaar in de huisvestingscommissie benoemd. Maar aan alles komt een eind en met het bereiken van de leeftijd van 65 is het in 1953 voor het hoofd van de Visershopschool tijd om met pensioen te gaan. Bij zijn afscheid typeert hij de Zaanse jeugd als: ‘druk, prettig, gemoedelijk van aard, niet stijfhoofdig, een tikkeltje aan de rauwe kant maar een pracht jeugd die weliswaar geen zuiver Nederlands spreekt, maar met welke het samenwerken een levensgenoegen is’. 

Het werk aan de woningbouw en in de huisvestingscommissie gingen gewoon door. De AJC viert haar 40-jarig bestaan waar hij een groot deel van heeft meegemaakt. Een zwarte dag is 12 juni 1964 als zijn tweede echtgenote, mevrouw de Vries – Frederiks op 69-jarige leeftijd. Zijn eigen einde komt op 12 september 1980. Hij is dan 92 jaar. De crematie had plaats in Driehuis- Westerveld.

Illustraties: Schoolbank en Gemeentearchief Zaanstad.