Margreet van der Hut – de schrijfster en de smederij
door Ruud Meijns
Onlangs is verschenen het boek ‘De Drie Gekroonde Hamers’, de geschiedenis van een Zaanse smederij 1676-2022 van de hand van Margreet van der Hut. We spraken met haar over het boek en haar uitgeverij Casea.
Margreet (1959) is kunsthistorica en heeft al een aantal boeken het licht laten zien waarin kunst of de geschiedenis van kunst of van een kunstenaar het onderwerp is. Ze heeft geschreven over de kunstverzameling van Petronella de la Court, een weduwe die eigenaresse was van de Amsterdamse brouwerij De Swaen en veel kunst in bezit had. Ook over de schilders Barend Graat en Jan van Mieris heeft ze boeken het licht doen zien.
Nu dan een boek over een smederij op de Hogendijk. De geschiedenis van de smederij is nauw verbonden met haar familie. Haar grootmoeder van vaders kant was een Kaaijk, Marie Kaaijk (1901-1987). Haar man overleed op jonge leeftijd en ze werd ondersteund door haar familie van de smederij en begon daar als een tegenprestatie te helpen in het huishouden. Als haar kinderen van school kwamen was moeder nog op de Hogendijk aan het werk en trokken ze daarheen. De vader van Margreet heeft dus veel van het werk in de smederij gezien en had in zijn ooms een vervanging voor de vroeg gestorven vader.
Dat haar vader na zijn pensionering veel had geschreven wist Margreet van der Hut wel, maar pas nadat haar ouders in een verzorgingshuis waren opgenomen vond zij op zolder in een grote ladekast o.a. aantekeningen over de geschiedenis van de smederij.
Jan en Jo Kaaijk en Anton Holterman rond 1917 foto Ber Kaaijk
Als kind was ze wel met haar vader naar de smederij geweest en nu opeens zoveel informatie; daar kon ze niet anders dan verder onderzoek naar doen. Maar op dat moment waren er bijna geen mensen meer die het van nabij hadden meegemaakt. Alleen de jongste broer van haar vader leefde leeft nog en met hem heeft ze veel gesproken en zelfs nog het pand op de Hogendijk bezocht. Verder was het bij familie vragen of men nog iets kon vertellen en families van andere smeden bevragen.
Ook verrassingen willen nog wel helpen. Zo ontdekte ze bij de kamer van Koophandel dat de smederij al vroeg met voor die tijd grote schulden zat. Hoe kwam dat want de smederij was een bruidsschat gegeven door de vader van de vrouw van Nicolaas Kaaijk. Het bleek dat bij het overlijden van de schenker de erfenis niet goed geregeld was en andere familieleden uitgekocht moesten worden. Dan zit zo’n onderneming meteen alweer in zwaar weer.
En zo vertelt ze dat oom Ber Kaaijk erg zuinig was en alles op de bakfiets weggebracht moest worden, zelfs heel zwaar ijzerwerk totdat iemand zei dat dat echt niet meer ging en dat er een busje moest komen. Dat werd dan prompt gekocht bij Hellingman die naaste buur was. De man had er nooit aan gedacht om het werk wat lichter de maken voor het personeel; ze hadden het altijd zo gedaan.
En zo heeft ze zich ook moeten verdiepen in de geschiedenis van Zaandam dus volgden bezoeken aan het gemeentearchief. Zo heeft de tien boekjes met Zaandam in oude ansichten gekocht om te speuren naar materiaal voor haar boek.
Het boek is ook een familiekroniek van de familie Kaaijk op de Hogendijk. De smederij was een huwelijkscadeau voor Geertje Oudejans die in 1890 met Nicolaas Kaaijk trouwde. Hij was timmerman en moest zich het vak eigen maken. 
De hele geschiedenis van de familie wordt verteld, de relaties met de buren en de andere ondernemers op de Hogendijk. En het is zo mooi dat de zonen van Nicolaas Kaaijk al vroeg de fotografie hadden ontdekt zodat er voldoende materiaal was om het boek van illustraties te voorzien.
Ber Kaaijk viert zijn tienjarig jubileum als smid
Uit vroegere gesprekken met haar vader en uit zijn aantekeningen is ook het idee ontstaan om over haar grootvader, die jong gestorven is, een boek te schrijven. Het was een avontuurlijke man die veel heeft meegemaakt. Van gokken in Zuid-Frankrijk tot het schrijven van filmscripts en toneelstukken; genoeg voor een boek. Zo is de familie van vaders kant afkomstig uit Delft en die zijn naar Zaandam gekomen met de verhuizing van de Artillerie Inrichting van Delft naar Zaandam.
En door al het speuren naar materiaal voor het boek over de smederij heeft ze het idee opgevat om verder onderzoek te doen naar vrouwelijke ondernemers, dat waren vroeger vooral weduwen die de zaak overnamen, zoals ook in de smederij was gebeurd. Zo is er naast de kunstgeschiedenis belangstelling ontstaan voor de lokale geschiedenis.
Het heeft toch veel overeenkomsten met het werk aan boeken over de kunstgeschiedenis. Zo heeft ze over de kunstverzameling van Petronella de la Court kunnen schrijven dankzij de boedelveilingen die na de dood van Petronella zijn gehouden om de erfenis te verdelen. Daarbij werd duidelijk hoe groot de kunstverzameling van deze Amsterdamse onderneemster wel niet was. En van daaruit zijn ook de twee boeken over de Nederlandse schilders Graat en Van Mieris ontstaan. Het één volgt uit het ander. Het kunstkabinet van Petronella de la Court
“De Drie Gekroonde Hamers”
Geschiedenis van een Zaanse smederij 1676-2022
Margreet van der Hut
ISBN 978-90-831031-4-3 (hardcover)
EUR 29,95 – verzendkosten (NL) € 4,10
Voor bestellen en informatie over andere uitgaven ga naar :
https://sites.google.com/view/uitgeverijcasae/homepage
foto’s: uit de verzameling van Margreet van der Hut