Brand in de Traanfabriek
‘Op 8 juli 1927, een schoonen zomeravond te half zeven ongeveer, wordt er getelefoneerd: ‘Er is brand in een oliefabriek aan het eind van de Zuiddijk – dicht bij het kerkhof.’ Dit is de openingszin van het verslag dat brandweercommandant Heijnsbergen in zijn boek over branden in Zaandam, over deze brand schreef.
Het ging om een brand bij de Traanfabriek van Molenberg & Dekker, Zuiddijk 404. Een plek aan de Zaan waar later scheepswerf ‘Vooruit’ zich vestigde. Al vóór 1900 waren de heren Molenberg en Dekker bezig met het vervaardigen van olie uit verschillende producten. De naam traanfabriek geeft een associatie met de walvisvaart waar de Zaanstreek bekend om was. De traankokerijen werden buiten de stad en het liefst aan het water gebouwd. Zo ook deze fabriek. In het Oostzijderveld stond nog een andere traanfabriek – het ‘Pruthuis’ van de firma Best en Dekker, ook een Dekker(?). Deze fabriek ging in 1940 door brand verloren. Bij de rode stip ligt nr. 404 op de Zuiddijk. Verder lezen
Jacob Israël de Haan (31 december 1881 – 30 juni 1924)
In aansluiting op het twitterbericht van Erik Schaap (zie hiernaast) willen wij ook enige aandacht besteden aan deze grote Zaankanter. Hij werd vermoord vanwege zijn ideeën over de toekomst van Israël. En de enorme opkomst bij zijn begrafenis gaf aan dat hij niet alleen stond in zijn opvattingen.
Zie ook:https://eriksgaap.nl/2021/12/31/de-jeugd-van-jacob-israel-de-haan/
De Begrafenis
De opkomst bij de begrafenis van Jacob Israël de Haan in 1924 en zijn grafmonument in Jeruzalem. Op een steen tegenover de synagoge op de Gedempte Gracht staat dit gedicht van hem:
Wat is de Zaan een mooie brede stroom,
Ik ben een jongen te Zaandam geweest,
Jeruzalem: zó teder, als een droom,
Herdenk ik hier mijn jeugd en elk Joods Feest.
Verkade 1926
door Simon Greve
Verkade is natuurlijk heel bekend in de Zaanstreek. Niet alleen vanwege de producten, of het kwaliteitsimago, maar ook omdat veel Zaandammers de fabriek kennen aan de Westzijde. Een heel kenmerkend pand waar tegenwoordig onder andere een restaurant ‘Verskade’ is gevestigd. Voordat Verkade er kwam stonden er houten huizen en op het bord voor het eerste huis wordt aangegeven dat hier een veer over de Zaan was genaamd het Ruiterveer.
Opgericht in 1886 moet Verkade vandaag de dag al 137 jaar bestaan. Ik wil u als lezer meenemen naar 1926, nu bijna 100 jaar geleden toen Verkade het veertig jarig bestaan vierde. En u begrijpt dat ik daar niet zelf bij was, maar via-via kreeg ik de Kern, het ‘orgaan voor het personeel van Verkade’s fabrieken’ van 18 mei 1926 in handen. En dat beschrijft uitgebreid het jubileum dat op 3 mei 1926 gevierd is. Leuk om daar wat over op te schrijven en met u te delen. Verder lezen
Vermaning – Weeshuis – Wasserij – Kinderopvang
door Ruud Meijns
De woorden vermaning, weeshuis, wasserij en kinderopvang zijn in het kort de geschiedenis van het pand dat op de plek van Oostzijde 240 stond. Voor mensen van mijn generatie; daar stond Oosterweide – het kindertehuis. Maar dat daar ooit en wasserij in zat, wist ik pas toen ik een foto van de brand zag die de wasserij verwoestte. Een geschiedenis van het pand en een plek.
Het allereerste begin ligt bij de Doopsgezinde gemeente van Oostzaandam. Om aan de noden van hun gemeenteleden tegemoet te komen besloot men in 1743 een huis te bouwen in de Noord aan de Schinkeldijk zoals de Oostzijde toen heette.
Daar is een tekening van, vermoedelijk gemaakt door de zoon van dominee Jesse. We zien de Vermaning en het weeshuis links en herkennen al een beetje uiterlijk zoals we het latere Oosterweide kenden. De Vermaning rechts op de tekening is in 1862 afgebroken omdat er toen een nieuwe Vermaning beschikbaar kwam; de Doofpot, nog steeds te zien bij de Belgischestraat. Verder lezen
“Billenavond”
Enige tijd terug spraken we over ‘het billen van maalstenen’.
Molenstenen slijten door het gebruik. Na verloop van tijd moeten de groeven verder worden uitgekapt met een bilhamer.
Molen Korenbloem Ospel bij Nederweert. foto- Henk Hermans
Herman Aartsen stuurde een interessante aanvulling over dit onderwerp via de mail. Verder lezen
Duo Bonda
door Ruud Meijns
Dit duo was eigenlijk een trio. Dat zat zo; de beide accordeonisten werden begeleid door een mechanische saxofoniste.
Dit Zaanse duo met de heren Bonda en Van Laar waren zeer bekend in de jaren ’30 getuige de vele artikelen en aankondigingen die ik in kranten aantrof. Verder lezen
Zuiddijk 233-235
door Ruud Meijns
Vanaf de Zuiddijk zijn de woningen met nummers 233 en 235 nauwelijks te zien. Een groene muur belemmert het zicht, maar als men zich er een beetje doorheen wringt is dit het uitzicht.
Er loopt een paadje dat de bezoeker stapsgewijs naar beneden zal brengen. Maar dit is niet de echte ingang – die ligt een paar stappen verder. Ook weer omlaag om tot de voordeur aan de zijkant te komen. Bij mijn bezoek werd ik opgewacht en mocht door de ‘artiesteningang’ aan de achterkant de woning betreden. Historisch Zaandam schreef eerder over deze woning 235 omdat die bewoond werd door de grootouders van Evert Voorst. (zie https://www.historisch-zaandam.nl/evert-van-voorst-05-10-1932/) Verder lezen
Een wandeling door de historie van het Haaldersbroek
door Simon Greve
Zaterdag 6 mei waren we met de werkgroep op het Haaldersbroek, heel vroeger ook wel Hollaardsbroek genoemd. 
Het was schitterend weer, ideaal om te wandelen. En waar we normaal kijken naar panden die het beschermen waard zijn, speelden we hier als het ware een thuiswedstrijd. Want Haaldersbroek is sinds 1990 al een beschermd dorpsgezicht! Dus het was genieten van het mooie weer, van zo’n mooie omgeving en van de zeer vriendelijke ontvangst die we kregen. Maar daarover later meer.
Als het gaat om historie dan zijn de cultuurhistorische verkenningen die de gemeente doet altijd een mooie bron. Ik heb daar het volgende stukje uit gekopieerd. Verder lezen
Oliemolen De Strijd/ De Gedurige Strijd
Door Ruud Meijns, *met dank aan Wim Rijkenberg.
Foto’s van molens toen ze nog overheersten in het landschap en nog de ruimte hadden om wind te vangen geven vaak een mooi beeld hoe Zaandam en omstreken er toen bijlagen. Zo maakte ik kennis met oliemolen De Strijd op het Kalf. De Braaksloot met de molen ernaast en dan die ruimte, die leegte zoals hieronder.
Op de foto uit 1904 zien we De Strijd nog in volle glorie samen met molen De Dood. Aan de overkant van het water de Braakdijk. Verder lezen
Oostzijde 177
door Ruud Meijns
Soms fiets je door de stad zonder op je omgeving te letten – je hebt haast – moet ergens heen. Een andere keer kom je langs een plek en denk je ‘Wat stond hier nou vroeger?’. Als je bij een historische vereniging zit ga je zoeken.
Een foto kan ook de aanleiding zijn om eens op zoek te gaan zoals met bijgaande zwart/wit foto (onder) van de Oostzijde rond de plek waar nu de Dekamarkt staat. Wat een troosteloze bedoening was dit. Heel veel beter is het nog niet moet ik zeggen. Maar wat stond daar in de bloeiperiode van de Zaanse Industrie? 
Verder lezen