Tot op de bodem
Over: Omgevingsonderwijs over de Zaanstreek
Door: Leo Swartsenburg – aardrijkskundedocent
“Ik miste nog steeds een lesboek over de Zaanstreek. Veel aardrijkskunde- en biologiedocenten willen iets doen met hun eigen omgeving. Daar wild ik iets in betekenen”, vertelde hij in de krant van 3 december j.l. Hij stelde zijn plan voor een leerboek voor aan wethouder Natasja Groothuismink en nu ligt er lesboek uitgegeven door de gemeente Zaanstad.
Het boek behandelt veel onderwerpen in een compacte vorm met hoofdstukken als: grond, bewoning, dijken, migratie, werken en wonen en nog meer. Alle onderwerpen zijn gericht op de Zaanstreek en ideaal om jonge mensen met de geschiedenis van hun omgeving kennis te laten maken.
Per hoofdstuk zijn er opdrachten en vragen. Vooral die aan het slot bevielen me waarbij de scholier een verklaring moet geven voor gezegden als”:
- ’t Is kwalek malen met wind van gustere of
- Je kenne van elleke skeet wel een donderslag make
Een schoolboek om aan te bevelen.
Het leerboek ‘Tot op de bodem’ is voor scholen te verkrijgen via: lswartsenburg@yahoo.com
Voor het interview in het Noordhollands Dagblad: klik hier
Een wandeling door de Burgemeestersbuurt
door Simon Greve
Onlangs waren we met de werkgroep Historisch Erfgoed in de Burgemeestersbuurt. Met een begin van de wandeling bij Slijterij Vonk in de Tuiniersstraat. En dan valt me iedere keer weer op dat dit deel van Zaandam tussen de A.G. Verbeekstraat en de Klaas Katerstraat zo heel anders overkomt dan de strakke wijken die even verderop liggen. Delen van de oude pad structuur zijn in dit deel nog zichtbaar, maar veel is er niet van over. Er zijn winkels, bedrijven, parkeerterreinen en woningen dwars door de oude structuur heen gebouwd zonder veel onderling verband, waardoor het hier wat rommelig overkomt.
Kijk bijvoorbeeld naar de Prinsenstraat. Tegen de Zuiddijk aan liggen nog wat oude woningen van die straat, dan komt de Dekamarkt er tussendoor en vervolgens komen weer wat huizen van de oude Prinsenstraat, maar onderbroken door de nieuwbouw van de Cronjestraat. En aan het eind liggen weer wat oude huizen van de oorspronkelijke Prinsenstraat. Soms bouwde men nieuwe panden op de rooilijn, soms daar ruim achter. Rommelig, alsof in de jaren zeventig er maar wat aan gebouwd is zonder oog voor wat er al was.
Daarnaast ook staan in het gebied tussen de Touwslagerstraat en de St. Caterijnestraat vele kleine bedrijfjes. Waarvan de panden niet altijd een geheel vormen met elkaar en die ook niet altijd goed onderhouden zijn. Tegelijk ligt er tussen de Zuiddijk en de Tuiniersstraat een winkelgebied waar ook weinig structuur in zit. Wat autobedrijven, een kinderdagopvang, een loodgieter. Ook dat maakt dit gebied wat rommelig en een totaal contrast met de echte burgemeesterbuurt straten als bijvoorbeeld de Burgemeester ter Laanstraat. Die lijken getekend met een liniaal en hebben veel min of meer eenvormige woningen in een lange rij. Verder lezen
Buskruitmagazijn met Wachterswoning enz. in de polder Oostzaan
In deze bijdrage van Kees Bruins vertelt hij over het Munitie Complex aan het Weerpad (Troelstralaan). Op zijn bekende gedetailleerde wijze vertelt hij aan de hand van officiële stukken, documenten en krantenartikelen over deze vestiging, onderdeel van de Stelling van Amsterdam.
Munitie Complex aan het Weerpad
In 1887 werden de Artillerie Inrichtingen overgeplaatst van Delft naar Zaandam, dit gebeurden als onderdeel van de toen opgerichte en door de Regering en Parlement goedgekeurde Stelling van Amsterdam. De Sector Zaandam van de Stelling van Amsterdam was een van de vijf Sectoren van deze Stelling. De Sector Zaandam bestond op haar beurt weer uit twee Groepen, de groep Westzaan en Wormerveer, deze groepen werden weer onderverdeeld in Vakken.
Om in die tijd de hele Sector Zaandam met zijn groepen en vakken te kunnen voorzien van buskruit en munitie, werd door de Artillerie Inrichtingen (dit was het Algemeen Verdedigingspark Stelling van Amsterdam) ook optimaal geproduceerd. Van deze buskruit en munitie werd heel veel opgeslagen in loodsen op het terrein van de Artillerie Inrichting. Er werd ook veel opgeslagen in zogeheten sectorparken. Een van deze sectorparken stond op de grens Zaandam Oostzaan en was gesitueerd aan de oevers van “De Watering”. Dit was de afdeling buskruit en munitie van de sector Zaandam, deze stoffen werden toen ook al als zeer gevaarlijk beschouwd. Het vervolg opent als een PDF. Lees verder
Poelenburg
De naam van de wijk Poelenburg komt van de molen die in dat gebied stond ‘De Gekroonde Poelenburg’. De molen werd in 1962 verplaatst naar de Zaanse Schans. Maar hoe de molen aan de naam Poelenburg kwam is niet geheel duidelijk.
Het zou kunnen dat het geslacht Poelenburg er iets mee te maken heeft. Dit geslacht had sinds het einde van de veertiende eeuw een woning (hofstede) in Heemskerk staan met de naam Poelenburg. Het geslacht had deze hofstede in leen gekregen van de Hollandse graaf. Maar hoe deze connectie met de molen in Zaandam ligt is mij niet duidelijk geworden. Verder lezen
Botenmakersstraat 2
Botenmakersstraat 2 is een klassiek aandoend pand, volgens de advertentie op internet gebouwd onder invloed van de Jugendstil. Het werd in opdracht van de firma P. de Lange Cz. werd in 1903 gebouwd als kantoor.
Houthandel Pieter de Lange had sinds het midden van de 18e eeuw handel gedreven in hout. Vele leden van de familie de Lange hebben in de houthandel gewerkt. In 1895 droeg P. de Lange Cz. de leiding van het bedrijf over aan zijn drie zonen Claas, Jacobus en Pieter. Na het overlijden van twee van de broers was Jacobus Cornelis de Lange de laatste directeur van N.V. Pieter de Lange.
Tekening uit de bouwaanvraag Verder lezen
De Juffer
‘De Juffer en de Jonker zoenen elkaar in het donker’
door Ruud Meijns
De molens de Juffer en de Jonker stonden beide in Oost-Zaandam aan de Zaan even ten zuiden van de Noordervaldeursluis. Zo zijn ze te zien op de kaart van Oostwoud uit 1794.
Van iets later, 1871, is het schilderij gemaakt door Claude Monet van de Zaan in dezelfde omgeving. Verder lezen
Westzijde 192 – Familie van Doesburgh
door Ruud Meijns
In het onvolprezen “Zaans Namen Lexicon” van Dick Kerssens trof ik een fotootje van de villa van de weduwe E.B. van Doesburgh in de Westzijde 192.
Als je nu naar dit huisnummer zoekt krijg je alleen maar Verkade. De villa stond op het terrein dat op dit moment voornamelijk als parkeerterrein wordt gebruikt voor de Bieb en Fluxus.
Lezing “De schatten van de Wilhelminasluis”, door Piet Kleij
Op maandag 25 november 2024 geeft gemeentelijk archeoloog Piet Kleij voor de Vereniging Historisch Zaandam een lezing over het archeologisch onderzoek dat uitgevoerd is tijdens het vergroten van de Wilhelminasluis in Zaandam. Hij zal laten zien wat enige van de meer dan 400.000 vondsten uit de sluis vertellen over het Zaandam van lang geleden. Ook zullen enige andere interessante archeologische vondsten uit Zaandam ter sprake komen.
Het Historisch Café is maandag 25 november van 14.00 tot 16.00 uur in het buurtcentrum De Bovenkruier, Drielse Wetering 49 in Zaandam-Kalf. Inloop vanaf 13.30 uur. De toegang is gratis, een vrijwillige bijdrage wordt op prijs gesteld.
Nieuwsbrief Havenkantoor
nummer 9 – november 2024
Een heerlijke foto uit de jaren ’50 die bij veel ouderen nog wel wat herinneringen zal oproepen. Bijvoorbeeld aan de bus van de Eerste Noord-Hollandsche AutoBus Onderneming die daar de hoek omkomt. Hoewel de regel ‘verkeer van rechts heeft voorrang’ toen nog zeker door velen in acht werd genomen, lijken de drie fietser daar mailing aan te hebben. Wat dat betreft had de foto, met een modernere bus, ook wel in 2024 gemaakt kunnen worden. (foto: Jonkhart)
Vierde werklunch opnieuw zinvol
De werklunch van 27 september jl. in Lokaal De kroon in Wormerveer werd ondanks het super slechte weer goed bezocht. In gezelschap van het bijna voltallige bestuur, het eveneens bijna voltallige ‘college’ van ambassadeurs, Marc Wit en de architecten Neelu Boparai en Bernard Blokzijl werd uitvoerig ingegaan op de laatste, positieve ontwikkelingen. Als gastspreker was uitgenodigd de Zaankanter Rob Veenman, die zijn betoog begon met te vertellen dat hij praktisch ‘onder de rook van het Havenkantoor’ geboren en getogen is en dat hij later ook talloze malen voor de ‘Brug der Zuchten’, in de schaduw van het fraaie gebouw, heeft staan wachten. Lees verder
Zaanse Geschiedenis Quiz weer hilarisch en succesvol
Op 21 oktober heeft Historisch Zaandam weer deelgenomen aan de traditionele Grote Zaanse Geschiedenis Quiz. Met ons team bestaande uit Harry van Nek, Karel Buhrs, Ursulien Bakkum, Wiebe Visser en Gerard van Leeuwen bereikte we de vierde plaats in de uitslagenlijst. Maar ook hier was echt en nep niet te onderscheiden. Want nog tijdens de ‘afterparty’ in het Zaantheater daalde we naar de vijfde plaats en na publicatie op internet bleken we uiteindelijk zesde te zijn geworden. Maar het was weer een top-avond en volgend jaar, bij de tiende editie van deze GZGQ, zullen wij zeker weer present zijn. Verder lezen
De jeugdherinneringen van Dick Bakker (7/7)
– Deel 7 – De jeugdherinneringen van D.W. Bakker, geboren 15 april 1935, opgetekend in 1970.
De Jeugdvereniging.
Aris en ik kwamen op het idee om onze vrije tijd te gaan doorbrengen bij de padvinderij. Bij Nieuwenhuizen van de drankwinkel in de Westzijde, die hopman was of iets dergelijks, gingen we alvast informeren hoe je erbij kon komen. Maar dat viel bij onze ouders niet in goede aarde. Padvinderij was iets voor rijkelui en ook nog militaristisch werd ons voorgehouden. Als we wat wilden gingen we maar naar de A.J.C., een degelijke socialistische jeugdbeweging. Zo werden we dus A.J.C.-ers.
Maar dat werd je niet zo maar. Nee, voor dat je de rode halsdoek mocht dragen, moest je een proef afleggen en daarvoor volgde je in een proefkoppel elke woensdagavond een lesavond. Ik heb nooit spijt gehad van dit lidmaatschap. Je leerde veel over de natuur, hoe deze te beschermen en hoe je als kampeerder in de natuur te gedragen. Het bekende “Laat niet als dank voor het aangenaam verpozen, de eigenaar van het land de schillen en de dozen” werd uitdrukkelijk nageleefd. Verdere wetenswaardigheden omtrent kampvuur maken zonder de omgeving af te branden, allerlei touwknopen en andere praktische vaardigheden werden je bijgebracht. Na je proef volbracht te hebben werd je “trekvogel” naarmate je ouder werd volgde de indeling bij de “Voortrekkers” en “Rode Valken”. Helaas, voor dat ik zover was, bedacht men dat een AJC uit de tijd was en werd de club opgeheven. Verder lezen
Prof. Dr. Cornelis Adrianus Pekelharing (1848-1922)
door Ruud Meijns
C.A. Pekelharing is geboren op 19 juli 1848 in Zaandam. Zijn ouders waren Cornelis Pekelharing en Johanna van Ree. Vader Pekelharing was arts, hij woonde op de Hogendijk en het gezin had vijf kinderen. Cornelis bezocht als jongeling de Franse School en werd in 1865 toegelaten tot de Universiteit. Zijn vader vond hem nog te jong en heeft hem een jaar thuis gehouden om daar enige zelfstudie te doen. Hij begon dan in 1866 aan zijn studie natuurwetenschappen en medicijnen aan de Universiteit in Leiden. Daarnaast behaalde hij het eerste kandidaats filosofie. Hij slaagde in 1870 voor zijn eerste kandidaats geneeskunde en in 1872 voor zijn medisch examen. Hij werd arts in Leiden en wijdde zich aan wetenschappelijk onderzoek. Bij afwezigheid van zijn vader nam hij diens huisartsenpraktijk waar. Hij trouwde in 1873 met Willemine Geertruida Campert en promoveerde In 1874 tot doctor in de geneeskunde.
Na Leiden ging hij naar Utrecht om daar als hoogleraar in de Pathologie (ziekteleer) te doceren. In 1886 werd hij lid van de Koninklijke Nederlandsche Akademie van Wetenschappen en was voorzitter van de Volksbond tegen alcoholmisbruik. Hij was nog een periode Rector Magnificus van de Universiteit van Utrecht. Verder lezen
De Watersnood van 1825 in Waterland, de Zaanstreek en de Wijdewormer. In Kaarten en Verhalen.
In deze bijdrage van Kees Bruins vertelt hij over de watersnood van 1825 in onze streken. Op zijn bekende uitgebreide wijze vertelt hij aan de hand van officiële stukken, documenten, krantenberichten met veel illustraties over deze ramp. Hij laat hij zien hoe overheden reageerden en welke gevolgen de overstroming voor het beleid had, toen en in de toekomst.
Het verhaal opent als PDF en is 13 pagina’s groot en is ook als PDF te downloaden. Klik hier
Jan Visser Failliet
door Ruud Meijns
1974 was niet alleen het jaar van de start van de gemeente Zaanstad, maar het was ook het einde van de verffabriek van Jan Visser. Een icoon in de Zaanse Industrie.
In het begin van het jaar kwam al de mededeling dat de winkel in de Damstraat verkocht was aan bouwbedrijf Braam die er nog geen vaste plannen voor had, maar eerst ging opknappen.
Vervolgens kregen we het bericht dat de glashandel op de Rozengracht was overgenomen door de Haarlemse glashandel Krug Kerrebijn.
De bedrijfsleider van Visser de heer Doeves bleef in functie voor het nieuwe bedrijf. In de advertenties van de glashandel Krug Kerrebijn stond in kleine lettertjes tussen haakjes (voorheen Jan Visser)
Damstraat, winkel van Jan Visser Verder lezen
Historisch Café met Lezing over de cacaobranden In Zaandam en Wormerland in 2003
Deze maand is het 70 jaar geleden dat we de grootste brand hadden die Zaandam ooit meemaakte. In oktober 1954 stonden de pakhuizen ‘Nederland’ en ‘Czaar Peter’ van Zaans Veem in brand. Maar cacaobranden waren er vaak in de Zaanstreek. 3 juli 2003 brak er brand uit bij Furness op de Rijder in Zaandam, 18 december2003 was er brand in Wormer, ADM cacao Veerdijk gemeente Wormerland.
Nico Moes, Commandant van Dienst/Commandant Wormerland b.d., zal op maandagmiddag 28 oktober a.s. een lezing geven over de bestrijding van deze branden. Waar loop je tegen aan en hoe ga je ze oplossen. Welke en hoeveel eenheden zet je in. De samenwerking met het bestuur en Provincie. Cacaobranden duren over het algemeen lang en hoe ga je daar mee om?
Met beelden kijken we terug op deze bijzondere branden in de Zaanstreek.
Het Historisch Café is maandag 28 oktober van 14.00 tot 16.00 uur in het buurtcentrum De Bovenkruier, Drielse Wetering 49 in Zaandam-Kalf. Inloop vanaf 13.30 uur. De toegang is gratis, een vrijwillige bijdrage wordt op prijs gesteld.