Sardam – de plantage

door Ruud Meijns

Zaandam als naamgever van schepen is wel bekend zoals het Motorschip Zaandam en ook een schip dat behoorde tot de vloot van de V.O.C. droeg de naam ‘de Saerdam’. (zie: https://www.historisch-zaandam.nl/de-saerdam-en-de-voc/

In Suriname blijkt er ook een plantage te hebben bestaan met de naam ‘Sardam’. Waarom men besloot deze naam te kiezen is mij niet duidelijk geworden, maar in het gebied zijn vele Hollandse plaatsnamen gebruikt zoals Purmerend en Katwijk. De plantage lag aan de rivier de Cottica, die uitstroomt in de grote rivier de Commewijne. Het was een suikerplantage die in 1737 werd gesticht en als eerste eigenaar Raad Wriedt wordt genoemd. De plantage had in 1820 een totaal van 1619 akkers. Een akker is een oude vlaktemaat in Suriname (4.294 m2)[1]. Uiteraard werd het werk verricht door slaaf gemaakten. De rode stip geeft de plaats van Sardam aan. Alle namen op de kaart zijn namen van plantages.

Van de laatste eigenaren, de familie de Hart, is een foto bekend van de dochter met haar man; Maria Louisa de Hart en John Ellis. Het is een foto uit 1846. De foto werd vervaardigd door een rondreizende Amerikaanse fotograaf.[2]

Maria Louisa de Hart werd in 1826 geboren op plantage Sardam. Haar vader was een joodse Amsterdammer: Mozes Meyer de Hart. Haar moeder een slavin: Carolina Petronella van de Hart.

Johannes Ellis werd in 1812 geboren in Ghana, als zoon van de Nederlandse gouverneur Abraham de Veer en een Ghanese vrouw: Fanny Ellis.

Ten tijde van de foto was het echtpaar pas getrouwd, en nog zonder kinderen. Hij was toen 34 jaar oud, zij 20. Hij was ambtenaar van beroep. Zij woonden met 10 huisslaven aan de Keizerstraat LCN 139. In 1860 vertrokken zij voorgoed naar Nederland. In Suriname en de Nederlandse Antillen werd per 1 juli 1863 met de Emancipatiewet de slavernij afgeschaft.

De gehele Cotticarivier is thans verlaten. Alleen jagers komen er nog, en kunnen nog iets vertellen over restanten op de plantages. Philip Dikland[3] bezocht het gebied in 2001, en trof er een vrijwel complete suikerpers met stoominstallatie aan.

Na de afschaffing van de slavernij, De Emancipatie, werden alle namen van de nu vrij verklaarde bewoners van de plantage genoteerd. U vindt ze hier in een PDF. Plantage Sardam _ Familienamen Emancipatie 1863

Geheel vrij waren de voormalige slaaf gemaakten niet want ze werden verplicht nog tien jaar, onder Staatstoezicht op de plantages te werken omdat men vreesde dat anders de economie zou instorten.

[1] Een akker is gelijk aan 10 vierkante ketting, de ketting is een meetinstrument. De in Suriname gehanteerde ketting is groot 66 Rijnlandse voet ofwel 20,72 meter. Een akker is dus gelijk aan 4.294 vierkante meter, afgerond 0,43 hectare.

[2] Archief Rijksmuseum Amsterdam.

[3] Philip Dikland is sinds 1982 in Suriname werkzaam als architect. Hij heeft zich gespecialiseerd in de restauratie van historische gebouwen en is verbonden aan de Commissie Monumentenzorg, de overheidscommissie die belast is met het beheer van het nationale monumentenbestand.