Spaansche griep – Hoesters Past Op

1918 – De Eerste Wereldoorlog was nog in volle gang. Hoewel Nederland neutraal was, kende men ook hier voedselschaarste vanwege blokkades. Door de slechte voedselvoorziening werden mensen kwetsbaar. In ons land trad de Spaanse griep in drie golven op: een goedaardige periode in de zomer van 1918 en een veel ernstiger vorm in het najaar en de winter van 1918 tot de zomer van 1919. Een derde mindere golf kwam in het voorjaar van 1920. Het officiële aantal slachtoffers van de griep in Nederland beliep 21.284. Daar komen echter nog bij de mensen die door deze griep longontsteking hebben gekregen en daarvan niet zijn hersteld. Dit aantal beliep 38.000. Het totale aantal slachtoffers van deze griep beliep dus in Nederland bijna 60.000 mensen. Het sterftecijfer schoot in 1918 omhoog van 13 naar 17 promille. (foto: Flickr)

Hoe was het in de Zaanstreek?

Begin juli 1918 wordt er nog in algemene termen in de krant melding van gemaakt.  Extra schoonmaakbeurten voor vertrekken en meubilair in plekken waar mensen samen komen. Goed handen wassen. Hieraan werd toegevoegd dat ‘de ziekte tot dusverre in het algemeen geen kwaadaardig karakter vertoont.’ Maar al op 23 juli meldt de krant dat er in Zaandam 1 geval van Spaansche griep is geconstateerd; bij een militair die voor verlof thuis kwam.

Er is voedselschaarste, door producenten en winkeliers wordt gehamsterd. In de Oostzijde komt een aantal huisvrouwen bij elkaar om bij de burgemeester te gaan klagen over de hoge zeepprijzen. Winkeliers hamsterden om later hogere prijzen te kunnen vragen. Een stukje zeep van 16 cent werd nu voor 1 gulden 10 cent verkocht. Er vliegen stenen door winkelruiten en de politie moet tussen beiden komen om plundering te voorkomen.

In augustus wordt het ziektebeeld alarmerender en de krant meldt dat de gevallen van Spaansche griep in de laatste week met ettelijke tientallen zijn vermeerderd. ‘Maandagmorgen nog  waren wij getuige, hoe plotseling iemand met lijkkleur overtogen achter zijn kar bleef staan en niet in staat was nog een vin te verroeren.’

De handel komt ook in actie. In de dagbladen verschijnen talloze  adverteerders die hun waar aanbevelen als middel tegen de griep. “DE SPAANSCHE GRIEP HEERST – HOESTERS PAST OP. Koop vandaag nog een flesch Abdijsiroop.”

En dan is de jaarlijkse kermis, moet die wel doorgaan. De minister van Volksgezondheid had hierover een brief geschreven. Er waren mensen die sowieso tegen een kermis waren en die grepen deze mogelijkheid aan om tot een verbod te komen. In de gemeenteraad vroeg de heer Baas zich af wat er ‘behalve oorlog en de pestilentie van ziekte nog meer moet komen alvorens het menschdom tot in inkeer komt’. Ondanks zijn pleidooi werd het voorstel van B&W om de kermis te laten doorgaan, aangenomen.

In de Czaar Peterstraat deed zich een bijzonder overlijden voor. Een 15 jarige jongen overleed plotseling op straat. Allerlei gissingen deden de ronde, maar in hoeverre de ziekte in verband staat met de Spaanse griep viel nog niet vast te stellen door de medici.

Na de vakantie begonnen de scholen weer en men maakte zich hier terecht zorgen over omdat veel kinderen bij elkaar in één ruimte zouden verblijven. Men besprak de mogelijkheid om de start van de scholen uit te stellen. Er was nog meer een plaaggeesten; malaria, die met de warme zomer ook weer slachtoffers maakte. En er was een relatief groot aantal gevallen van mazelen. De Geneeskundige dienst kreeg dagelijks een opgave van het verzuim op de scholen en kon aan de hand daarvan besluiten of een school gesloten diende te worden.

Later in het jaar, in oktober, meldt men uit Assendelft dat daar de griep weer heeft toegeslagen, maar nu in een heviger vorm. Gelukkig zijn er nog geen doden gevallen. De kermisweek was achter de rug en de café’s waren even vol als in andere jaren.

Maar het werd erger. Eind oktober waren er al 11 doden gevallen, allemaal jonge mensen. De scholen bleven gesloten. Ook in Zaandijk, Koog aan de Zaan, Wormer en Wormerveer werden de scholen gesloten. De bevolking wordt afgeraden naar gemeenschapsplaatsen te gaan zoals kerken, vergaderingen of uitvoeringen.

In Zaandam worden de HBS en school G in de Stationsstraat gesloten. Wat de lagere scholen betreft worden klassen gesloten als dit naar het oordeel van de schoolarts nodig is. Als de hele school wordt gesloten zou het betekenen dat kinderen thuis in benauwde woningen blijven zitten. Het is dan beter dat zij overdag in goed geventileerde klaslokalen kunnen zijn.

De HBS in de Westzijde

2 november De krant meldt dat van meerdere scholen klassen zijn gesloten. En dat de Ambachtsschool 30 leerlingen en twee leraren miste; de school wordt tot 11 november gesloten. De posterijen ondervinden hinder omdat een 10-tal bestellers is uitgevallen en bij de politie gelukkig slechts 1 patiënt is gemeld.

Op bevel van de burgemeester, met advies van de controlerend geneesheer, is het Apollo Theater gesloten. Een week later mocht de bioscoop weer openen omdat het sluiten geen effect had.

Het oude Apollo naast het oude postkantoor

In Assendelft waren op 12 november al 40 personen aan de Spaansche griep overleden en dat op een bevolking van 4000 zielen. De doktoren hebben hun handen er vol aan. De politie in Zaandam is gedeeltelijk buiten dienst gesteld, meldt de krant, een zestal agenten was afwezig. Alle uitvoeringen van welke aard dan ook zijn tot 18 november verboden.

In de week van 1 – 8 december waren er in Zaandam 500 gevallen van griep in de stad in behandeling. In de daarop volgende week was dit aantal gelijk.

Vergelijkt men de sterftecijfers over de periode  aug. – dec. in 1917 met die van 1918 dan waren in 1917 in die periode 66 sterfgevallen en in 1918 155.

Statistiek 1918-1919 sterften Nederland, met een duidelijke piek aan het eind van 1918. (figuur:http://www.cranendonk.demon.nl)

In het jaarverslag over 1918 deelde de Gemeentelijke Geneeskundige Dienst mee dat de gezondheidstoestand in 1918 in deze gemeente minder gunstig was dan de voorgaande jaren vooral door het grote aantal besmettelijke ziekten. ‘Verder dat de gemeente in het najaar tot tweemaal toe geteisterd werd door een heftige griep-epidemie, de z.g. “Spaanse Griep”, waardoor het sterftecijfer in die maanden, zooals trouwens overal in Nederland, abnormaal groot was’.

Bron: Gemeentearchief Zaanstad/Kranten