‘Van den ontzettende brand, die de halve Dam verwoest’

(De kop boven dit stuk komt uit het boekje ‘Brandweerschetsen’ uit 1930 van H.L.M. van Heijnsbergen)

door Ruud Meijns

‘Het was een zwoele nacht, maandag 10 juli 1911, ongeveer 2 uur, toen een hevige ramp de gehele gemeente in opschudding bracht’. Zo begint het hoofdstuk over de grote brand van 1911 aan de Dam in Zaandam in‘Brandweerschetsen’ van H.L.M. van Heijnsbergen. Deze brand was niet alleen groot wat omvang aan panden betreft, maar ook door het overlijden van 6 personen uit het gezin Heij.

De ochtend na de brand

“Toen ik het dakluik opendrukte, vloog oogenblikkelijk een regen van vuur naar binnen. Het brulde daarboven. We rekten ons uit, we kropen naar het uiterste punt en hielden ons aan de schoorsteen vast, maar we zagen of hoorden niets. We riepen luidkeels, maar er kwam geen antwoord, zoodat we wel moesten aannemen, dat er van redden geen sprake kon zijn”.

Uit: Brandweerschetsen van H.L.M. van Heijnsbergen, 1930, blz. 39 e.v.

Het was een grote brand vooral natuurlijk door de zes slachtoffers uit het gezin Heij; vader, moeder en kinderen van 4, 5, 10 en 13 jaar oud. Het vuur begon in café de Nieuwe Beurs waarvan dhr. Heij de beheerder was. Zijn familie sliep op de tweede verdieping. De twee oudste jongens uit het gezin wisten aan de vuurzee te ontsnappen.

De brand sloeg een groot gat in de gevelwand van de Dam. De brand verwoestte niet alleen het pand van drie verdiepingen waar de familie Heij woonde. Ook het naastgelegen pand van de banketbakker Joh. A. Dil waarboven dhr. K. van Drunen z’n kamers had.  de sigarenwinkel van de heer C. Abbesté, het depot van de firma Verkade aan de Dam, met bovenwoning van de familie Fontijn, een hoog pand, en de grote ijzerwarenzaak met winkel, achterhuis (aan de Damkade) en woning van de Gebroeders Perk allen aan de Dam werden in de as gelegd.

Een mooie kaart van voor de brand. Vlak achter het witte zonnescherm ligt café de Nieuwe Beurs waar de brand begon.

Daar waar drie mannen lopen is het Wapen van Amsterdam. Alles daartussen werd aan de Dam een prooi voor de vlammen.

Het vuur sloeg o.a. via de zolders over naar de Damstraat naar het Maastrichtse Bierhuis (later bekend als Tempo), een zeer groot hoog pand met 2 bovenwoningen met daarboven de woning van dhr. Dillewijn. Ook aan de achterzijde, de Damkade, sloeg het vuur toe. Het de leegstaande pand van Singer met  twee verdiepingen en een zolder.

Ook aan de Damkade stond het pakhuis van de gebroeders Perk, het grote hotel Het Wapen van Amsterdam dat zowel aan de Dam als aan de Damkade stond, 3 verdiepingen en een zolder, het café van de heer J. Hessels en een klein pakhuis van twee verdiepingen aan de Damkade, vroeger van de heer Sol.

 De brandweer bracht alles wat ze had in stelling om de vuurzee te bedwingen. De motorspuit, de handspuit en de drijvende spuit kwamen in werking, 9 handspuiten, maar het was onbegonnen werk.

Het vuur breidde zich in drie richtingen uit; naar links en rechts en naar achteren richting Damkade. Van Heijnsbergen schrijft, ‘Het was een wanhopige strijd. We kwamen spuiten en krachten tekort, want we waren er niet tegen opgewassen’.   Er werd in Amsterdam om hulp gevraagd en die stuurde de varende motorspuit de ‘Jan van der Heijden’. Gezamenlijk wist men de brand eronder te krijgen.

Hier is goed te zien hoe de brand ook heeft huis gehouden in de Damstraat

In de nacht waren al duizenden mensen naar de brand komen kijken en ook de volgende dag bleven mensen zich vergapen aan de ravage met in gedachten dat daar 6 levens waren verwoest.

 

Rouwkaartje

De woensdag daarop vond de begrafenis plaats. Men vertrok vanaf het adres van een familielid aan de Hogendijk met drie koetsen en negen volgwagens. In de eerste koets het stoffelijk overschot van de vader, in de tweede dat van de kinderen als laatste de koets met het lijk van de moeder. De stoet maakte op weg naar de begraafplaats een omweg naar de plek van het onheil. Langs de route stonden rijen dik belangstellenden opgesteld.

Een grote stoet begeleidde de wagens naar het kerkhof waar men voorzorgsmaatregelen had getroffen om de massa mensen in goede banen te leiden. Er werden woorden gesproken door dominee Beukelaar, een broer van mevrouw Heij en het schoolhoofd van twee van de kinderen. Tenslotte bedankte de broer van de overleden vader de aanwezigen voor de laatste eer die de overledenen was bewezen.

Deze brand was de aanleiding om tot een grondige reorganisatie van de Zaandamse brandweer te komen. Het bestaande materieel was onvoldoende en verouderd zoals de handspuiten. Ze werden vervangen door 7 motorspuiten en ook nog een tweede drijvende spuit werd in gebruik genomen.

Link

De foto’s zijn allen afkomstig uit het gemeentearchief Zaanstad. Er is een PDF gemaakt van alle foto’s die met deze brand te maken hebben en deze kunnen via deze link apart bekeken worden.

Link naar deze foto’s op groter formaat – PDF – Foto’s Brand 1911