Zaankanters massaal op excursie naar Sportfondsenbad-Oost
door Ron Wessels
De exploitatie van het eerste zwembad van NV De Sportfondsen in Amsterdam was een groot succes. Dit in 1929 geopende Sportfondsenbad-Oost werd vervolgens slim ingezet als paradepaardje. Overal in het land werden nieuwe initiatieven ontplooid om ook zo’n Overdekte te realiseren.
Sportfondsen-directeur Han Bierenbroodspot reisde het hele land af om lezingen te geven. Vele belangstellenden bezochten vervolgens met speciale spaardersreizen Amsterdam om het wonder met eigen ogen te bekijken. Zaankanters pakten het groots aan.
De versierde locomotief met spandoek “Op! naar een OVERDEKTE in ZAANLAND” (De Zaanlander van 11 november 1932)
De inwoners van de Zaanstreek wilden dolgraag een eigen overdekt Sportfondsenbad. Jan Schoemaker van het Zaanlandse oprichtingscomité bedacht een propagandastunt: het leek hem een goed idee om de inwoners te laten meemaken: “Hoe het in de Zaanstreek kon zijn om een eigen Sportfondsenbad te hebben”. Daartoe zou op donderdag 10 november 1932 een Sportfondsenavond in het Amsterdamse Sportfondsenbad-Oost worden georganiseerd. Per extra trein zou worden afgereisd naar Amsterdam. Voor een retour inclusief toegang hoefde slechts 30 cent te worden betaald.
Speciale Sportfondsentrein
Ode aan de Sportfondsentrein en het Sportfondsenbad (De Zaanlander van 7 november 1932)
Met de NS werd afgesproken dat er een extra trein met de treffende naam Sportfondsentrein zou worden ingezet. De organisatie gaf, na enige aarzeling, een garantie af voor minimaal 500 deelnemers. Na publicatie van een circulaire van NV De Sportfondsen ging het hard; binnen enkele dagen waren de eerste 500 kaarten verkocht. Weer enkele dagen later stond de teller al op 1000 kaarten. Van de derde verkoopronde bleven er slechts 40 kaarten over.
De speciale trein arriveerde prachtig op tijd op station Wormerveer, zodat er gelegenheid was de locomotief te versieren met slingers, bloemen en een enorm propagandadoek met de tekst: “Op! naar een OVERDEKTE in ZAANLAND”. De eerste 170 personen moesten hier voorin de trein stappen, omdat de Zaanse perrons niet berekend waren op een trein met zoveel wagons. De tweede stop was bij station Koog aan de Zaan en Bloemwijk waar 310 zwemliefhebbers instapten, gevolgd door station Zaandam waar bijna 1000 enthousiastelingen klaarstonden.
Zaanse invasie in Amsterdam
Rond 19.30 uur arriveerde de trein op station Amsterdam-Muiderpoort. Onder muzikale begeleiding van Muziekvereniging Oosterpark vertrok de Zaanse invasie vervolgens onder politiebegeleiding richting het Sportfondsenbad, waar het verkeer op het drukke verkeerspunt bij het zwembad even moest worden stilgelegd. Vervolgens duurde het nog 20 minuten voordat de 1460 Zaankanters de ingang waren gepasseerd.
Eenmaal binnen vond iedereen een goede plaats volgens het verslag in dagblad De Zaanlander: “En al spoedig was het gehele auditorium in extase over de schitterende inrichting van de badinrichting. Er heerste een zwoele temperatuur, zodat de zwemmers en zwemsters, die zich spoedig daarop in badkostuum vertoonden, te benijden waren. Deze omstandigheid deed echter het aspect van het geheel een echt zomers idee aannemen.”
Zaanse gasten welkom!
Voordat het avondvullende programma van start ging, nam Han Bierenbroodspot, directeur van de NV Sportfondsen, het woord. Namens het bestuur bracht hij een hartelijk woord van welkom uit aan de Zaanse gasten. Hij refereerde aan de goed bezochte serie lezingen die hij afgelopen mei in de Zaanstreek had gegeven. Toch had hij niet verwacht dat er voor deze avond zo’n enorme belangstelling zou zijn: “Het is een overtuigend bewijs dat de Zaanstreek behoefte heeft aan een Sportfondsenbad.” Bierenbroodspot was er van overtuigd dat de Zaanstreek niet lang meer op een Sportfondsenbad zou hoeven wachten. De praktijk zou echter anders uitwijzen.
Vervolgens greep Harry Visser, voorzitter van de afdeling Zaanland van de NV De Sportfondsen, deze gelegenheid aan om iedereen te bedanken die de excursie mogelijk had gemaakt. Na ieder bedankje klonk een hartelijk applaus van algemene instemming. Tot slot stimuleerde de spreker de aanwezigen nog eens om deel te nemen aan het spaaraandelenkapitaal. Inmiddels werd het hoog tijd voor het wedstrijdprogramma.
Wedstrijdprogramma
Eindelijk kon dan het avondprogramma echt van start gaan.
Als eerste was er een spannende Zweedse estafette tussen aspiranten Neptunus (Zaandam) en Nereus (Zaandijk), gevolgd door een serie 100 m. vrije slag. Eén van de hoogtepunten van de avond was de waterpolowedstrijd Nereus-Neptunus, die eindigde in een 3-1 overwinning voor Nereus.
De tribune van Sportfondsenbad-Oost tijdens wedstrijden op een zaterdagavond (uit: Sportfondsenspiegel 1923-1962)
Vervolgens was het de beurt aan de Zaandamsche Reddingsbrigade die een demonstratie zwemmend redden gaf, verschillende bevrijdingsgrepen liet zien, evenals verschillende vervoersgrepen. Aansluitend had de Reddingsbrigade een verrassing in petto in de vorm van een komische waterpantomime. Besloten werd met een slim uitgedachte reclame in de vorm van de slogan: “Wordt spaarder Sportfondsen Zaanland.”
Familiezwemmen als hoogtepunt
Het moment waar alle zwemmers op hadden gewacht, brak nu aan: het familiezwemmen. De Zaanse familie van maar liefst 550 personen nam bezit van het bassin van 25 x 15 m: “Van 10 tot 60 jaar, dus in niet minder dan drie generaties, genoot men de sensatie om op een novemberdag een heerlijk baantje te trekken.” Veel te snel echter was het spektakel ten einde, want om 22,55 uur zou de trein weer richting de Zaanstreek vertrekken. Maar eerst werden er nog onder leiding van de chef-badmeester gezamenlijk zeegolven veroorzaakt, wat voor een enorme opwinding zorgde.
Ondertussen konden de andere aanwezigen een kijkje nemen in de ingewanden van het gebouw, waar onder andere een luchtverversingsinstallatie werd bekeken die gezuiverde en gedroogde lucht op verschillende plaatsen het gebouw inblaast. 
Men was bijzonder onder de indruk van de wasruimte en de technische installatie met verwarmingsketels, reinigingsinstallaties, pompen en boilers. “Men heeft geen idee als men boven genoeglijk in het groene bassin zwemt, welke geweldige arbeid verricht wordt om het zwemmen zo aangenaam, zo doelmatig en zo hygiënisch mogelijk te maken.”
Zo moet het familiezwemmen er ongeveer hebben uitgezien. Dit zijn Zwolse spaarders en hun familie tijdens een excursie naar Sportfondsenbad-Oost (uit: Sportfondsenspiegel 1923-1962)
Na afloop wandelde men weer terug naar het station, waar voldaan over de excursie de trein terug naar huis werd genomen. Enkele dagen na de excursie volgde in dagblad De Zaanlander een enquête van het organiserende comité. Eén van de vragen was: “Gevoelt u iets voor een tweede excursie?” Er moeten haast wel een groot aantal positieve reacties op deze vraag zijn binnengekomen, want op zaterdag 25 maart 1933 werd aangekondigd dat er de volgende donderdag een tweede excursie met de Sportfondsentrein naar Amsterdam zou worden georganiseerd. Hieraan konden deze keer maximaal 1000 belangstellenden deelnemen.
Werd het Sportfondsenbad uiteindelijk gerealiseerd?
Het enthousiasme waarmee Bierenbroodspot had aangekondigd dat er snel een Sportfondsenbad in de Zaanstreek zou worden gebouwd, moest flink worden getemperd. Net als bij Sportfondsenbad-Noord in Rotterdam moest er eerst nog een moeizame weg worden afgelegd en was het met recht een kwestie van lange adem. Gelukkig kwam daarin snel verandering toen Joris In ‘t Veld in 1938 als burgemeester aantrad.
De belangrijkste struikelpunten werden nu opgelost, zodat op acht mei 1939 de eerste paal de grond ging in en op 22 juli de eerste steen werd gelegd.
Eerste steenlegging op 22 juli 1939. Burgemeester In ‘t Veld 2e van links in het zwarte pak. (Rein van Houten, Koog aan de Zaan/Gemeentearchief Zaanstad)
De ijzeren spanten van de dakbedekking worden aaneengevoegd (De Zaanlander van 15 september 1939)
Het sportfondsenbad nadert zijn voltooiing (Gemeentearchief Zaanstad, november 1939)
Burgemeester In ‘t Veld opent officieel de Zaanse Overdekte als een uiting van Burgerzin en Samenwerking (De Zaanlander van 6 april 1940)
Na het oplossen van enkele laatste mankementen en de opening had de Zaanstreek een maand voor het uitbreken van de Tweede Wereldoorlog nu eindelijk zijn Overdekte.
Het voltooide zwembad in 1940
Einde van een tijdperk
Het zwembad werd in 1973 ingrijpend gerenoveerd, maar op 1 januari 1995 viel het doek voor het inmiddels 55-jarige bad. In de periode daarna stond het bad lange tijd leeg. In 2002 werd het bezet door krakers. In 2012 werd het complex verkocht aan projectontwikkelaar J.H. Bakker, die het bad al eerder in 1994 had gekocht, maar die twee jaar later failliet ging. Bakker wilde er een multifunctioneel gezondheidscentrum van maken. maar ging in 2016 opnieuw failliet. Aansluitend werd het pand in 2017 opnieuw gekraakt. Inmiddels was het in Amsterdamse School-stijl gebouwde pand flink verpauperd.
Gelukkig kwam er toch nog goed nieuws voor het monumentale pand: projectontwikkelaar Bakker lanceerde een plan om het gemeentelijke monument volledig in oude staat terug te brengen en vervolgens te transformeren tot een appartementencomplex met twaalf appartementen en verschillende kantoren. Dit keer lukte het de projectontwikkelaar wel. Het volledig gerenoveerde complex werd in 2019 opgeleverd.
Dit artikel is geschreven door Ron Wessels en is eerder gepubliceerd op zijn website www.lezenoverzwemmen.nl. Op deze website schrijft Ron over actuele en historische onderwerpen rond zwemmen en de zwemsport in Nederland.
foto’s: Gemeentearchief Zaanstad, dagblad De Zaanlander, Sportfondsenspiegel 1923-1962, eigen foto.