Zestig jarige vereniging Zaans Erfgoed maakt zich zorgen over de Zaanse Schans

De vereniging Zaans Erfgoed bestaat dit jaar zestig jaar. De kiem werd gelegd bij de vorming van de Zaanse Schans. De vereniging maakt zich echter grote zorgen over hun kindje. Frans van den Berg schreef er 7 april onderstaand artikel over in het Noordhollands Dagblad.

Het transport in 1963 van een huis met twee verdiepingen van de Noorderkerkstraat in Zaandam.

Met corona speelt het even niet, maar bij de Zaanse Schans dreigde Volendammisering. Ofwel, busladingen toeristen die het buurtje overspoelen. „We willen de sfeer terug van een woon- en werkbuurtje uit 1850. Dat kan met minder toeristen. Maar ook door dingen zoals de rondvaartboten geen vaste ligplaats te geven en geen tickethuisje op het Glop neer te zetten”, verduidelijkt bestuurslid Ron Kiburg. Een glop is namelijk een geheel open stuk grond. „Dat is bewust zo ingericht en dan moet je er dus geen tickethuisje op zetten.” 

Het lijkt wel of de molens langs de dijk van de Zaan en het woonbuurtje er al een eeuwigheid staan, maar niets is minder waar. De meeste panden zijn hierheen verplaatst om ze van de ondergang te redden. Architect Jaap Schipper kwam indertijd met het plan en in 1961 werd de vereniging Vrienden van de Zaans Schans opgericht, de voorloper van Zaans Erfgoed. De stichting de Zaanse Schans, met daarin de acht Zaangemeenten en erfgoedverenigingen, nam de uitvoering op zich.

Jarenlang heeft de vereniging Zaans Erfgoed zich niet zichtbaar actief bemoeid met de Zaanse Schans en dat overgelaten aan partijen zoals de stichting De Zaanse Schans, het Zaans Museum en de Molenvereniging. Jan Piet Bloem: „Maar inmiddels krijgen we weer een zetel terug in het overleg. De stichting heeft het commercieel belang toch vaak te veel de vrije hand gegeven. Wij kijken naar de monumenten en zien dat het niet altijd goed gaat. Er is teveel reclame. Je ziet ook dat luiken in panden worden gezaagd en reclameborden worden geplaatst. Daar zit een grens aan en die gaan wij bewaken.”

Bloem weet ook wel dat inkomsten belangrijk zijn. „De ambachtelijk commerciële activiteiten op de Schans waren geen probleem. Maar het toenemend toerisme gaf een ongeremde expansie daarvan en maakte het tot een bedreiging van de authenticiteit. Neem pakhuis De Lelie. Binnen mogen ze koffie aan hun gasten schenken, maar het is niet toegestaan dat ze via een schuifraam kroketten en ijs verkopen aan voorbijgangers. Dat past niet binnen het bestemmingsplan en niet bij het historisch erfgoed.”

„Of neem B&B in de woningen”, geeft hij als ander voorbeeld. „Hoewel het rijksmonumenten met waardevolle, historische interieurs zijn, worden ze gewoon verbouwd om er toeristen in onder te brengen. En historische tuinen die worden omgevormd tot terrassen bij de woningen. Handhaven? Ho maar. Dat wordt alleen gedaan wanneer er melding van wordt gedaan. Dat gaat de vereniging nu vaker doen.” Verenigingsvoorzitter Peter Tange gaat binnenkort een hele lijst met overtredingen voorleggen aan de gemeente.

Overigens menen alle betrokkenen dat het te druk is geworden op de Zaanse Schans, behalve dan in het afgelopen coronajaar. Die ontwikkeling is tientallen jaren geleden al ingezet door commerciële activiteiten toe te staan zoals een klompenmakerij, souvenirwinkel, fotograaf en kaaswinkel. Inhoudelijk ging het wel weer de goede kant op met de opening van het Zaans Museum met daarin de Verkade Experience en vorig jaar het nieuwe Molenmuseum.

Toch draaide het vooral om het beperken van de uitwassen zoals de parkeeroverlast en de drukte op de paden. „De toeristenstroom moet je spreiden. Geen piekbelasting en letterlijk meer verspreiden over de hele Zaanse Schans en over de gemeente Zaanstad. Dat ziet de gemeente nu ook in. Daarom is het goed dat het Molenmuseum er gekomen is. Daarbij kunnen bezoekers nu al met het veer oversteken naar Zaandijk en zo door die buurt teruglopen, langs Molen De Dood. Het is best een hele tippel en daarom zou er nog wel een herberg met restaurant kunnen komen bij het Molenmuseum”, ziet Bloem het voor zich.

De vereniging is ook al jaren bezig met plannen om een historische scheepswerf van de grond te krijgen. „Die moet juist niet op de Zaanse Schans komen. Dan wordt het daar nog drukker en het klopt historisch niet: in dat gebied waren geen scheepswerven voor zulke enorme schepen. Daarvoor moet je in het centrum van Zaandam zijn”, legt Ron Kiburg uit.

Vandaar dat eerst is gekeken naar een scheepswerf bij de Burcht en later op de kop van het Zaaneiland. Alleen wil Rochdale daar niet aan meewerken: die wil een woontoren op die plek. Einde oefening? „Bestuurlijk is dat nog niet afgeserveerd, al wil Rochdale daar inderdaad niet aan meewerken. We blijven zoeken in het ’Timmerak’, het gebied vanaf het Zaantheater tot aan de Houthavens.”

Behalve dat het historisch logischer is om daar een oude scheepswerf te realiseren, past het volgens Tange ook in het streven om die toeristen te spreiden. „Die komen in het centrum voor het Czaar Peterhuisje en het Monet-atelier. Het Zaans Museum zou daar eerst ook met een vestiging komen, naast die op de Zaanse Schans, maar dat is voorlopig afgewezen. Dus voor toeristen wordt het aantrekkelijker wanneer in het centrum alsnog een historische scheepswerf komt.”

Het college en de raadsleden zijn volgens de vereniging enthousiast over het plan, al is er nog geen plek.

Kiburg: „Hopelijk kan volgend jaar in het Peter de Grote jaar meer zekerheid worden geboden over de werf.” Die tsaar kwam immers indertijd naar Zaandam om zelf op een van de vele scheepswerven te werken en zo die kennis mee te nemen naar Rusland.

Bron: Noordhollands Dagblad/Dagblad Zaanstreek 07-04-2021