Dirk Donia

door Ruud Meijns

Dirk Donia is op 10 januari 1859 in Franeker geboren. Vader was boerenarbeider. Dirk had drie broers en een zus. Door de slechte economische omstandigheden in het Friesland van die dagen was er slechts een lagere school voor hem en daarna werken als leerling timmerman. Maar hij wil meer en vertrekt op 25 mei 1881 als timmerman naar Amsterdam. Een jaar later laat hij zijn vriendin en nichtje Trijntje Donia overkomen om op 17 mei 1882 met haar te trouwen.

Al in 1883 verhuist het gezin van Amsterdam naar Zuidhorn (Groningen) waar hij gaat werken in dienst van de H.IJ.S.M. (spoorwegmaatschappij). Hij is dan al actief in de plaatselijke bond voor spoorwegambtenaren. In de politiek wordt Donia in 1887 actief voor de ‘Vereeniging voor Algemeen Kies- en Stemrecht’ en voor de S.D.A.P.

In juli 1899 wordt Donia samen met J. Veenstra Azn. door de S.D.A.P. en de Volkskiesvereniging kandidaat gesteld voor de gemeenteraad van Zuidhorn. Men had goede hoop op een resultaat maar de conservatieve liberale kandidaten gaan met de winst strijken. Donia haalt nog wel een tweede ronde maar komt net 2 stemmen te kort. Ook bij de verkiezingen van 1901 wordt Donia kandidaat gesteld, maar ook dan krijgt hij niet genoeg stemmen voor een raadszetel.

Donia heeft naast zijn werk voor spoorweg en zijn aktiviteiten voor de S.D.A.P. nog tijd om als free-lance verslaggever voor een aantal socialistische dag- en weekbladen te schrijven. Daarnaast heeft hij ook nog een groentetuintje om de kosten van levensonderhoud te drukken. Maar door een conflict komt hij op straat te staan.

Spoorwegstaking 1903

Dit conflict begon lokaal in Amsterdam om het principe dat geen ongeorganiseerden in de haven aangenomen mochten worden. Deze eis van de vakbond werd door de werkgevers genegeerd. Dit leidde tot grote onrust en een steeds groter wordende landelijke staking wordt door de regering Kuyper met “worgwetten” gesmoord. Als reactie op deze wetten en de ontslagen die waren gevallen werd opnieuw een staking uitgeroepen. In de havens was de staking vrij algemeen maar bij de spoorwegen, waar Donia onderdeel van was, was de staking een mislukking. Wegens zijn solidariteit werd hij ontslagen. Affiche getekend door Albert Hahn

Gelukkig kreeg hij in 1903 van socialistische zijde een functie als administrateur voor het arbeidersweekblad “De Voorpost” in de Zaanstreek aangeboden. Hij begint hiermee op het adres Langestraat 50 waar hij tevens een boek- en papierhandel start. Redacteur van het blad en lid van de gemeenteraad is M. Mendels. In oktober van 1903 kan Donia ook het secretariaat van de afdeling Zaandam van de S.D.A.P. overnemen.

Om zijn werk als administrateur beter te kunnen uitoefenen verhuist hij in december naar het redactiepand aan de Hogendijk nummer 39. Ook daar beginnen Donia en zijn vrouw een winkel ditmaal in boeken en sigaren. Hier neemt hij ook de functie aan als eerste agent van het blad ‘Het Volk’ het partijorgaan van de S.D.A.P.

 Hogendijk, rechts het tweede huis is 39

Dirk Donia gaat steeds meer werk voor de partij te doen want in 1907 doet hij het secretariaat van de afdeling Zaandam over aan P.F. Dirksen en neemt dezelfde funktie nu voor het district Zaandam op zich. Hierdoor is hij lid van het bestuur van de S.D.A.P.. Vanuit het bestuur wordt hij gezien als een man die klaar is voor het grotere werk en men stelt hem kandidaat bij een tussentijdse verkiezing in 1908. Met 215 stemmen valt hij in de eerste ronde af.

Eind van dat jaar is er weer een mogelijkheid en ditmaal haalt hij 331 stemmen in kiesdistrict 2, maar ook met die winst is het niet genoeg. Maar driemaal is scheepsrecht en in 1911 is het raak als er een plaats in de gemeenteraad vrij komt en Donia haalt met 507 stemmen de zetel binnen. Als raadslid ijvert hij voor de oprichting van een openbare leeszaal. Andere onderwerpen die hem ter harte gaan zijn de verplichte winkelsluiting om negen uur ‘s avonds en de oprichting van een Handelsdagschool.

Als P. Latenstein als wethouder de pensioengerechtigde leeftijd bereikt,  wordt Donia in twee stemrondes gekozen met tien van de negentien stemmen. Op 2 september 1913 doet hij zijn intrede als wethouder van Havendienst en Armwezen. Als burgemeester Elias per 1 januari 1914 ontslag neemt, is Donia voor de tijd tot een nieuwe burgemeester benoemd wordt, loco-burgemeester; hij is de oudste wethouder. Op 5 februari volgt de benoeming tot burgemeester van S.D.A.P.’er Klaas ter Laan, een oud strijdmakker uit het noorden des lands.

B&W van Zaandam, 1914, v.l.n.r.: D. Donia (1859-1928), K. ter Laan, burgemeester van 1914-1937, P. Kraan, D. v.d. Laan en J.E.W. Duys. Op de achtergrond de heer Brand, bode.

In 1914 begint de grote slachtpartij die de Eerste Wereldoorlog wordt genoemd. Nederland was neutraal maar had door een Engelse zeeblokkade behoorlijk wat last van de invoer die stokte van bijvoorbeeld graan. Hierdoor  werd  het noodzakelijk om met een noodplan voor de eerste levensbehoeften te werken. In januari 1916 werd Waterland en de Zaanstreek overvallen door een overstroming waarbij Donia zich hard inzet om de ergste nood te lenigen. Hij bemiddelt met resultaat bij een staking bij staalfabriek Westerman aan de Hogendijk.

Dirk Donia, met alleen lagere school, heeft door hard werken het wethouders ambt en zijn lidmaatschap van Provinciale Staten naar behoren weten te vervullen. Maar zijn gezondheid laat hem in de steek en met 64 jaar neemt hij in juli 1923 afscheid van de politiek. Op 18 december 1928 sterft Dirk Donia.  Als erkentelijkheid voor zijn inspanningen heeft de gemeente een straat naar hem vernoemd.

Bron: Dirk Donia, sociaaldemocratisch wethouder van Zaandam door Frits Schreuder (Kandidaatsscriptie Nieuwste Geschiedenis)