Twee maal verdreven

door Ruud Meijns

De bakkerij van Fraij uit de Oostzijde heeft twee maal plaats moeten maken voor de bouw van een grote fabriek. De eerste keer was dat omdat de firma Zwaardemaker ging uitbreiden en moderniseren en daarvoor een grote fabriek met silo liet neerzetten op de plek van o.a. bakkerij Fraij. De silo, nu appartementencomplex, kwam in 1914 gereed.

Vooraan links de bakkerij van Fraij met een uithangbord waarop staat ‘Bakkerij de Zoete Inval’. Fraij vestigde zich in 1898 in dit pand Oostzijde 193 met de bakkerij. Het lichte pand aan het eind is café Zaanzicht. Op de plek van de bakkerij en het pand ernaast kwam een kantoor van Zwaardemaker te staan dat in 1910 gereed kwam.

De bakkerij van Fraij vertrok en vestigde zich in 1906 op een andere plek in de Oostzijde, nu op nummer 87, dus iets meer richting het centrum. Zie foto hieronder. In 1917 vraagt Fraij vergunning aan voor het plaatsen van electromotor van 1 PK voor het aandrijven een deegmachine. Het pand en bewoners hebben de watersnood van 1916 meegemaakt maar hoeveel last ze daarvan hebben gehad is moeilijk te zeggen. Uit oude foto’s weten we dat er flinke wateroverlast was  in de Oostzijde.

Rechts staat de bakkerij van Fraij er net niet op.

Rechts van de AH- fabriek eerst nummer 85 koffiehuis van Fontijn, dan Fraij die met een uithangbord wil laten zien wie hier op deze plek zich had gevestigd; ‘Fraij’s Bakkerij’. Op z’n Zaans uitgesproken rijmt het ook nog.

Dit is 1964 en de “vooruitgang” kondigt zich al aan op de schutting met de ‘Boffie Koffie’ van Albert Heijn. Ook hier zijn de dagen geteld voor de oude pandjes die er nog staan want er wordt al driftig gewerkt aan een nieuwe fabriek aan de Zaan.

Bakker Fraij wist het nog lang te rekken. Hij had volstrekt geen zin om te verhuizen en terwijl rond zijn pand alles werd gesloopt hield de strijd als kleine zelfstandige vol tegen de gigant Albert Heijn. Ten slotte stond zijn pand er nog alleen als een soort enclave  op het terrein van Marvelo. Uiteindelijk wist de grootgrutter het pand in handen te krijgen en gaf de heer Fraij aan eind juli 1964 de deuren te zullen sluiten.

Weer een stukje van die oude Oostzijde ingeleverd. Nieuwe fabrieken leveren wel veel werkgelegenheid op, maar ook dat is niet voor de eeuwigheid. De fabrieken verdwijnen en de appartementen verschijnen; Wonen aan de Zaan.

foto’s: Gemeentearchief Zaanstad, archief RM