De Juffer
‘De Juffer en de Jonker zoenen elkaar in het donker’
door Ruud Meijns
De molens de Juffer en de Jonker stonden beide in Oost-Zaandam aan de Zaan even ten zuiden van de Noordervaldeursluis. Zo zijn ze te zien op de kaart van Oostwoud uit 1794.
Van iets later, 1871, is het schilderij gemaakt door Claude Monet van de Zaan in dezelfde omgeving.
Vooral op het schilderij van Monet is goed te zien waarom men dat rijmpje heeft bedacht. Hier staan ze achter elkaar en dicht bijeen. Op de achtergrond nog de molen het Rad van Avontuur en aan de overkant, de Westzijde, mogelijk molen de Dikkert.
De Naam
De naam de Juffer is mogelijk afgeleid van het Juffertje, de ‘moeder-molen’ die door Oost Zaandammer Dirck Sybrandsz. midden 16e eeuw naar de Zaanstreek werd gehaald. Volgens Ron Couwenhoven heeft de naam ‘de Joffer’ meer te maken met Marij Pieters die in 1620 als eigenaresse van de molen wordt genoemd. Maar het meest logisch lijkt me dat de naam terug te voeren is op Willem Pietersz. Joffer die in 1672 eigenaar van de molen was. Ook genoemd door Couwenhoven. (blz. 51-52, Zaanse Verhalen 2015)
Het terrein waarop de Juffer stond was van de houthandel Weduwe G. Gras & Zonen die in de Oostzijde op nummer 319 een vestiging had. Houthandel Gras, oorspronkelijk ook houtzagerij, werd in 1868 opgericht door Floris Gras Gzn. en had o.a. molen de Rode Leeuw op het Ponteiland in bezit.
De juffer stond op de werf aan de Zaan maar werd in april 1874 in het Wapen van Amsterdam te koop aangeboden wegens sterfgeval. Omschreven als ‘Een hechten, sterken Houtzaagmolen, zijnde een paltrok, genaamd de Juffer, met daarbij behoorende Loods en Erf en nevenstaand Woonhuis, gunstig gelegen te Zaandam, Oostzijde, aan den weg en Zaan’.
Twee jaar later stond er een verontrustend bericht in de krant: ‘Een Zaandamsche antiquiteit staat op het punt te verdwijnen. Men is bezig den molen “de Juffer”, Zaandams oudsten molen, te sloopen’.
Maar men kon dit niet voorkomen. De werf bleef en de firma Gras bleef het gezicht van dat deel van de Oostzijde bepalen. Ook dat had geen eeuwigheidswaarde. Alles van deze situatie is weg, cacaofabriek de Jonker domineert dit deel van de Oostzijde. Foto: Oostzijde in de jaren ’40.
Illustraties: Gemeentearchief Zaanstad.