Speelgoedfabrieken
door Ruud Meijns
In alle eeuwen is er speelgoed geweest. Kijk op oude prenten, schilderijen en je kunt zien dat er altijd speelgoed is geweest. Dus zijn er ook mensen die het op zich nemen om speelgoed te maken. Mijn vader, hij was timmerman, maakte voor zijn jongens een garage, een ophaalbrug en nog wat zaken waar jongens mee kunnen spelen. Zo zullen er meer vaders zijn geweest die zelf wat maakten. Maar er waren er ook die het groter aan wilden pakken en een fabriekje begonnen.
Ik heb daar eens naar gekeken omdat ik bij toeval zag dat er een speelgoedfabriekje in de Halstraat was gevestigd. In zo’n klein straatje? Op 16 oktober 1900 ontvangen B&W van Zaandam een schrijven dat ‘geeft met de verschuldigde eerbied kennis A.G.B. Verheul wonende alhier Bloemgracht 7, dat hij voornemens is op de Halstraat alhier te bouwen een fabriekje voor het fabriceren van speelgoederen…’
Op een kaartje uit 1900 geeft de blauwe pijl aan waar meneer Verheul zijn fabriekje wilde bouwen; op nr. 22. Precies in de bocht naar links.
In maart 1902 volgde er nog een uitbreiding van het fabriekje dat onder de naam “Stad Utrecht” zich had ingeschreven. Maar veel geluk had de firma Verheul niet met deze fabriek want in juni 1902 brak er een brand uit die het geheel verwoestte. Alleen de vier muren bleven staan. De verzekering dekte de schade en daarop verplaatste Verheul & Co de activiteit naar de Zuiddijk waarvoor hij in 1902 van de gemeente toestemming krijgt.
Foto: het fabriekje Koda uit Baarn dat, vanaf 1946 voor Jumbo speelgoed maakte
Maar er waren er meer en ik zal een kleine opsomming geven van wat over Zaandam vond:
1886 – de Zaandammer Speelgoedfabriek van M. Stam
1897 – Sportsteeg, firma Herman de Vries en Co.
1904 – speelgoedfabriek “Nijverheid”
1906 – timmerfabriek, voorheen speelgoedfabriek van Zwaan en Timmer Noorder Valdeurspad
1919 – Mr. Cornelispad 69, de Zaanlandsche Speelgoedfabriek van C. Homburg en Co.
1924 – Molenpad 46, speelgoedfabriek gebroeders Wiepjes
1928 – Zuiddijk, speelgoedfabriek van Joost Zeeman
1932 – brand in de speelgoedfabriek van Joh. Happe, P. Ghijsenlaan
1936 – Poppenfabriek ‘Imperial’, Lage Horn
1941 – Meufa aan de Westzijde schakelt over op het maken van speelgoed
1943 – Speelgoedfabriek ‘De Duif’, Peperstraat 11, de heer Dekker, terrein Molenberg & Dekker
1943 – brand in de speelgoedfabriek van Van Delden, Molenpad, pand van Wiepjes
1947 – D. Bakker krijgt vergunning voor een speelgoedfabriek, Lage Horn 2
1948 – brand in de speelgoedfabriek Kalf & Reek op Oud Saenden
1950 – reportage over speelgoedfabriek Vi-Ge van de heren Visser en van der Geer, Zuiddijk
1952 – brand in rubberspeelgoed fabriek Groenendaal en Bloch, achter Ged. Gracht 9
1952 – brand Poppenfabriek van J. van Hattem, Prinsenstraat, later Oostzijde 260
1953 – Speelgoedfabriek ‘Sonja’, Prof. Struyckenstraat
1953 – Vinkestraat, een cel van het politiebureau fungeert als speelgoedfabriek voor de kinderen van het politiecorps.
Wat waren dat voor bedrijfjes? Meestal klein, van 2 tot 4 a 5 personen waarbij de eigenaar gewoonlijk meewerkte. Er waren ook grote projecten zoals het speelgoed van ADO uit Zeist. Dat was een project voor mensen die wat verder van de arbeidsmarkt stonden.
De letters stonden voor ‘Arbeid Door Onvolwaardigen’, maar dit werd vanwege de denigrerende aanduiding later aangepast in ‘Apart, Doelmatig, Onverwoestbaar’.
Er zijn nu tal van winkels die allerlei soorten en voor allerlei leeftijdscategorieën speelgoed aanbieden en ik vond maar één bedrijf dat meer een groothandel lijkt; Speel-Goed.b.v.. Daarnaast wel een grote speler op dit gebied Jumbo dat zich in de oude Verkadefabriek zich heeft gevestigd.
Een krantenfoto uit 1950 van het bedrijfje Vi-Ge dat aan de Zuiddijk een vestiging had.
Illustraties: https://adospeelgoed.com/koda-speelgoed-baarn/ en Gemeentearchief Zaanstad
Wie kan er meer vertellen of heeft materiaal over speelgoedfabriekjes in Zaandam of Zaanstreek? We horen het graag en laat het weten via email op: info@historisch-zaandam.nl