Wandeling door de Bomenbuurt

door Simon Greve

Met de werkgroep historisch erfgoed bezochten we dit keer een wijk uit de periode rond de oorlog namelijk de Bomenbuurt. En we bezochten twee paden die aan beide kanten van die buurt liggen en al erg oud zijn, namelijk het Sluispad en de P.J. Troelstralaan.

De P.J. Troelstralaan heette vroeger het Weerpad. Al in de tijd dat de Zaanse bebouwing alleen nog rond de Oostzijderkerk stond was het Weerpad er al. Het was namelijk de verbinding tussen Oostzaan en Zaandam in die dagen en begon bij de Zuiddijk en liep door tot wat nu de wijk Poelenburg is naar Oostzaan. Waarbij de naam Poelenburg verwijst naar molen ‘de Gekroonde Poelenburg’ die ooit bij het Weerpad stond en nu op de Zaanse Schans staat. En als u zich afvraagt waar de naam Poelenburg vandaan komt: dat was de achternaam van de eerste eigenaar van de molen. In Oostzaan heet het Weerpad tegenwoordig Kerkstraat.

Wat moeten we ons in die tijd voorstellen bij dat pad in oude tijden? Nou, dat zal niet meer zijn geweest dan een verharding in het weiland met af en toe een bruggetje. Misschien dat er wat zaagsel of schelpen gestrooid waren om het pad te verharden, maar dat was het dan ook wel. Pas na enige tijd werd het verbreed (zie onderstaande foto) en pas na 1900 werd het pad bebouwd aan de noordkant. Aan de zuidkant was lange tijd het voetbalveld van Zilvermeeuwen tot er in 1957 appartementen (de Vijfhoek) gebouwd werden.

Het Weerpad had een grote sloot naast het pad lopen (zie foto) die later gedempt is. Vandaar dat de huidige Troelstralaan erg breed is, er was, door het dempen van de sloot, voldoende ruimte. Eigenlijk bestaat de Troelstralaan uit een weg en een parallelweg met aan de Noordkant al wat oudere bebouwing en aan de Zuidkant heel moderne flats/appartementen. Die oudere bebouwing bestaat vaak uit losse woningen of twee onder een kap met één bouwlaag van bakstenen en daarboven een pannenkap. Er staan nog heel mooie woningen tussen die zeker interessant zijn en daarnaast zijn er natuurlijk later ook wat moderne woningen bijgebouwd, soms met meerdere bouwlagen.

Op bijgevoegd kaartje staat de wandeling aangegeven. In de tekst wordt naar de diverse nummers op de kaart verwezen.

De wandeling start op de kruising van de Zuiddijk en de Troelstralaan (op het kaartje ‘Start’). We lopen de Troelstralaan in naar het Oosten. En we passeren dan eerst de dijksloot van de Zuiddijk die hier niet gedempt is. We lopen verder aan de linkerkant van de weg, de ‘oudere’ kant.

Een voorbeeld van een mooi  oorspronkelijk pand staat op nummer 31. Een prachtig pand uit 1911 met inderdaad een bouwlaag van bakstenen met daarboven een pannenkap. Mooi versierd met enkele sierranden en daarbij met een prominente dakkapel. Het glas-in-lood aan de bovenkant van de ramen maakt het helemaal af.

De bewoner (niet de persoon op de foto), een architect, is bezig om het pand op te knappen. Op de bouwaanvraag staat dat het oorspronkelijk nummer 18 is geweest en pas later 31 is geworden, blijkbaar is de nummering aangepast toen ook de zuidkant van de straat bebouwd werd. Daarnaast is voor de bouw de grond opgehoogd: ‘grondophooging tot 60 cm boven de hoogste stand water’. Dat zal in 1916 niet genoeg zijn geweest tijdens de grote overstroming, maar dat wisten ze in 1911 nog niet.

De drie panden daar direct voor zijn ook nog heel oorspronkelijk. Nummer 25, 27 en 29 zijn in 1901 onder 1 kap gebouwd als arbeiderswoningen. Vlak voor al deze huizen lag vroeger een sloot, ongeveer waar nu de stoep loopt. En ook achter deze huizen liep een sloot. En ook die is later gedempt. Detail is dat deze huizen vroeger nog een voorkamer en een achterkamer hadden, met een bedstee daartussenin. Maar die zullen er ondertussen wel uitgesloopt zijn.

We lopen door naar de kruising met de Wibautstraat (op het kaartje nummer 1). Hier was vroeger het tamelijk lage viaduct waarmee je onder de Wibautstraat door kon. Menig Zaandammer heeft die hoogte verkeerd ingeschat en zich daar met de auto klem gereden. Maar nu is dat viaduct weg en de Wibautstraat is op dat punt erg druk geworden.

We slaan linksaf (zie kaartje) en slaan weer linksaf. En we komen in de Meidoornstraat (kaartje nummer 2), zie foto. Uit privacy overwegingen hebben de auto’s hier geen nummerplaten.

Deze straat maakt deel uit van een typische jaren dertig wijk met onder andere de Abeelstraat, de Lijsterbesstraat, de Acaciastraat en de Wilgenstraat. De huizen hier kenmerken zich door de uniforme opzet met steeds rijtjes van identieke woningen. Steeds twee bouwlagen met baksteen en dan een pannenkap. Met tamelijk ruim opgezette straten en tuinen, helemaal volgens de visie van toen. Ruimte en lichttoelating speelden toen een belangrijke rol. Een leuk detail is dat de voordeuren aan de bovenkant van een deel van de woningen rond zijn, net als het kozijn en twee rijen bakstenen die ook in die vorm gemetseld zijn. Een groot deel van de woningen lijkt ook nog de oorspronkelijke voordeur te hebben, bijvoorbeeld op Meidoornstraat nummer 51. Typerend voor deze tijdsperiode zijn ook de erkertjes die op de begane grond aangebracht zijn. Zie foto.

We slaan rechtsaf de Acaciastraat in. Waarom juist deze straat? Nou, dat is simpel, het oudste lid van onze werkgroep heeft daar op nummer 21 gewoond in 1939. Wat in deze straat opvalt is het hoge opstapje naar de voordeur. Zijn de straten verzakt en de huizen niet? Verder zijn deze huizen in opzet ook uniform en identiek aan de huizen in de Meidoornstraat.

We slaan rechtsaf de Morgensterstraat in en daarna linksaf de Harpoeniersstraat in (Kaartje: 3).  De flats die hier staan zijn begin jaren vijftig gebouwd met veel ruimte tussen de flats. En misschien naar de huidige normen wat weinig parkeerruimte. Destijds is ook voorzien in woningen voor ‘Ouden van dagen’ en werden er vier winkels gebouwd. En een kleine afwijking van de ‘wederopbouwwet’ werd bij de bouw toegestaan. Voor 100 woningen rekende men 1,1 miljoen gulden (500.000 euro). In deze tijd zijn dit soort bedragen onbegrijpelijk laag. Let hier op de versieringen aan beide kanten van de flats die daar staan. Zeker die aan de Noordkant is bijzonder (zie bovenstaande foto) en vervaardigd door een kunstenaar.

We gaan rechtsaf Straat Davis in en daarna linksaf Spitsbergen in om uit te komen bij het Sluispad. Het Sluispad (kaartje: 4) is net als het Weerpad een heel oud pad, een van de eerste paden die vanaf de Zuiddijk het land in liepen. Door de sluis aan het eind van het Sluispad was hier al vroeg veel scheepvaartverkeer en dat leidde al snel tot bebouwing aan beide kanten van de Hanepadsloot.

De bebouwing aan het Sluispad is van recente datum, de oorspronkelijke bebouwing is verdwenen. Wel zien we fantastisch mooie oude knotwilgen die hier al heel lang staan. Daarnaast kijken we op de achterkant van de huizen aan het Hanepad, ook een zeer oud pad waar een aantal monumenten staan. Wat dat betreft is het beter bewaard gebleven dan het Sluispad. Hoewel? De boerderij (zie foto) aan het Hanepad op nummer 24 (kaartje: 5) ziet er uit alsof er geen oorspronkelijke bouwdelen meer over zijn. Alles lijkt vernieuwd, wat de cultuur historische waarde natuurlijk doet afnemen.

Na het Sluispad slaan we linksaf de Walvisvaarderstraat in en daarna de Wilgenlaan, terug naar de Zuiddijk. Hier is duidelijk te zien dat er recent nieuwe woningen bijgebouwd zijn. De wijk is daarom nu een mengeling van vooroorlogse woningen en heel recente woningen. Maar het misstaat niet.

De Wilgenstraat is niet recht als de  andere straten in de wijk, maar volgt de dijksloot (kaartje: 6) van de Zuiddijk. De Wilgenstraat is ook maar aan één kant bebouwd waardoor de straat een erg ruime indruk maakt. En ook hier prachtige knotwilgen (zie foto).

In de Wilgenstraat bevindt zich op nummer 11 de vroegere ‘Wilgenkatjesschool’ (kaartje: 7). Tegenwoordig huisvest het gebouw onder andere een tandarts. Een kruis boven de ingang verraadt dat er ook een kerk gevestigd was.

En met uitzicht op de achterkant van de woningen aan de Zuiddijk lopen we terug naar de plek waar we begonnen zijn.