Bijna twintig meter Westzijde eindelijk klaar

De moderne Westzijderol is af. Het meer dan negen meter lange doek bestaat uit 113 tekeningen, gemaakt door veertig tekenaars. De rol is komende Monumentendag – mét het 18^e-eeuwse origineel – voor het eerst te zien.

Het uitrollen van de bijzondere tekening in de Vermaning is een jonge Zaanse traditie. Het circa 240 jaar oude document van onbekende maker ligt normaliter veilig in het Zaanse Gemeentearchief, maar op Monumentendag wordt hij met witte handschoentjes uitgepakt. Op de negen meter lange en twaalf centimeter hoge voorstelling staan de 130 panden van de Zaanzijde tussen Vinkenstraat en Blauwepad, net iets ten noorden van de huidige Bernhardbrug.

Gemeentearchivaris Frans Hoving kreeg er woensdag van Vereniging Historisch Zaandam een tweede rol bij, die zaterdag ook wordt uitgerold. De vereniging kwam drie jaar geleden op het idee om een moderne versie te maken. Veertig enthousiaste tekenaars gingen aan de slag en legden hetzelfde stuk Westzijde vast als de 18^e-eeuwse maker – én een beetje meer. Op het origineel ontbreekt namelijk het eerste deel van de straat. Tegelijkertijd is er een beetje minder. „In de loop der jaren zijn panden verdwenen. Op de plek van de Verkadefabriek bijvoorbeeld, hebben veel huisjes gestaan”, zegt voorzitter Paul Vreeken van Historisch Zaandam.

De Westzijde kent slechts een handvol ijkpunten die al die tijd onveranderd zijn gebleven, zoals de Papenpadsloot, het Ruijterveer, de Vermaning en het Calffhuis. Zelfs tijdens het maken van de nieuwe rol veranderde er nog het een en ander op de Westzijde. Het jarenlang braakliggende gasfabriekterrein bij de Bernhardbrug en het lege perceel naast Zaansch Faam stonden al op tekening, toen op beide stukken nieuwbouw verrees. Zaandammers Bram Vergouw en Blacky Swart – die de meeste tekeningen maakten – trokken er opnieuw op uit om de actuele situatie op papier te zetten. Omdat de nieuwbouw naast de Bernhardbrug veel hoger is dan de 18^e-eeuwse bouw, is de nieuwe rol ook iets hoger geworden, zegt Vreeken.

Alle 113 tekeningen werden door Vreeken en Mark Bakker van het Zaanse familiebedrijf Inmeba aan elkaar gepuzzeld. Bakker checkte geregeld Google Street View om de verhoudingen van de gebouwen te bekijken en aan elkaar te plakken tot een digitaal bestand van meer dan 600 MB. Niet dat de panden perfect op een rijtje staan, zegt Vreeken. „Ze zijn in verschillende stijlen gemaakt en vanuit verschillende perspectieven getekend. Dat hebben we zo gelaten. Helemaal recht maken was sowieso niet mogelijk. Op de oude rol zie je helemaal geen bochten, maar die zijn op de nieuwe rol wél zichtbaar.”

Wat perspectief betreft was het origineel ook niet perfect, zegt archivaris Hoving. „Je kunt precies zien wanneer de tekenaar opschoof. Het perspectief verspringt voortdurend. Je zou zo uit kunnen rekenen op welke plekken hij heeft zitten tekenen.”

De nieuwe rol is van pvc en wordt net als de oude ook digitaal beschikbaar gesteld in de beeldbank van het archief. Zaterdag wordt hij voor het eerst uitgerold. Niet alleen het uitrollen trekt altijd bekijks, zegt Hoving. Ook op het oprollen komen veel mensen af. „Net zo apart om te zien. Vorig jaar stonden vanwege corona alle deuren open. Het regende en aan het eind van de dag had het papier vocht opgenomen. Het papier golfde een beetje. Nadat we dat voorzichtig hadden opgerold, is het twee weken het depot ingegaan. Toen het overtollige vocht eruit was, konden we hem opnieuw oprollen. Hitte is overigens ook niet goed, dat maakt papier kwetsbaar. Het raakt zijn veerkracht kwijt en je hebt risico op scheuren. Het liefst zien we de hele dag een temperatuurtje van 19 graden en een luchtvochtigheid van 55 procent.

Bron: NHD Dagblad Zaanstreek 08-09-2022.