De Arbeiders Jeugd Centrale
Zonder deze foto had ik nooit geweten dat er een jeugdhonk van de Arbeiders Jeugd Centrale had gestaan in de Ds. Baxstraat in Zaandam. De bouwvergunning was van juni 1923 en de opening vond plaats op 14 september van dat jaar.
Maar wat was de Arbeiders Jeugd Centrale?
In Wikipedia staat het als volgt:
De Arbeiders Jeugd Centrale (A.J.C.) (1918-1959) was een socialistische jeugdbeweging, opgericht door de Sociaal-Democratische Arbeiderspartij (SDAP) en het Nederlands Verbond van Vakverenigingen (NVV). De A.J.C. had tot doel de arbeidersjeugd op te voeden en te ontwikkelen. Het socialistisch cultuurideaal werd gerealiseerd met traditionele omgangsvormen, zonder drank en tabak, en met lichaamsbeweging, volksdans, muziek en lekenspel.
Was het nodig om de jeugd op te voeden? Koos Vorrink schreef in 1923, ‘de A.J.C. heeft zich tot taak gesteld de jonge arbeiders en arbeidsters te brengen tot een nieuwe levensstijl, hen op te wekken tot een edel gemeenschapsleven, waarin geen plaats is voor de lafheden en banaliteiten van onze burgerlijke maatschappij’.
Hoe zag dat er dan uit in die burgerlijke maatschappij? ‘De veelal geestdodende arbeid wekt een hevig verlangen naar prikkelende afleiding, naar sensatie. En deze kapitalistische maatschappij heeft het aanzien gegeven van ontelbare inrichtingen van vermaak’. Vorrink zag de A.J.C. als een beweging die een nieuw elan moest brengen bij de jeugd. ‘Het gaat er dan ook om, om in de jeugdorganisatie een kerntroep te vormen, die straks de anderen met nieuw idealisme vermogen te bezielen’.
Na de verwoestende Eerste Wereldoorlog was het idee dat er een nieuwe samenleving opgebouwd moest worden en de jeugd zou daarvoor zorgen. Er was veel idealisme.
Jan van de Kramer vertelt: ‘ Toen ik 14 jaar werd begon ik als pakjongen bij Coöp de Eenheid in de Oostzijde in Zaandam. Later kwam ik bij de A.J.C. (Arbeiders Jeugd Centrale). Ik was hordeleider, leider van de verkoopcentrale en bestuurslid. (zie foto)
Die A.J.C. heeft een grote rol in mijn leven gespeeld, veel gezelligheid en kameraadschap. Veel Pinksterfeesten meegemaakt en Werklozenkampen, kampen in Bergen bij Hemelrijk en later in Schoorl bij een boer, veel gewandeld’. Geertje Heijnis werd ook lid, als Rode Valk en zou later zijn echtgenote worden. Jan was ook nog conciërge van het jeugdhuis in de Baxstraat.
Mevr. Kluft – Teeling geboren in Wormerveer vertelde ook over haar A.J.C.-tijd. ‘Na m’n schooltijd toen ik bij de A.J.C. ging, kreeg ik een vriendin uit Krommenie tegen. D’r waren er meer uit Wormerveer die daar naartoe gingen. M’n vader liep ook altijd voor de bond en voor de Nivon, daar deed hij contributie werk voor. M’n broer ging voetballen bij QSC en ik ben naar de A.J.C. gegaan, dat leek me wel wat.
Bij de A.J.C. hadden we dan hordenavond en daar leerde je dan wat. Je was eerst Rode Valk en later B-lid. Ik had altijd m’n Rode Valkendoek aan en dan zei m’n moeder wel ‘s, “Kleed je nou maar eens op z’n zondags aan, altijd in die Valkenkleren”. Ik heb daar heel veel genoten.
Nog altijd ga ik op vakantie naar de huizen van Natuurvrienden. Dat komt allemaal uit die rooie familie. Het zijn allemaal vrijwilligers die zo’n week voor ouden van dagen verzorgen’.
Deze foto van een groep ‘Vossen’ is uit 1930. Ze zitten tegen de Noorder IJ- en Zeedijk aan.
We hebben de namen: bovenaan Wim van den Brug, Kees Hartog, Peter Nijkamp en Wim Kreek. Beneden: Rens Visser, Jan van Zoest, Piet Schotvanger, Tinus Hartog en Arie Posthouwer.
Het ging er niet om nieuwe leden voor de socialistische partij te vormen, maar velen zijn via de A.J.C. in de SDAP en later de PvdA politiek actief geworden. In de Zaandamse politiek kennen we een aantal bekende A.J.C.’rs zoals de wethouders Rinus Hille en Dirk Metselaar en Wim Thomassen die in Zaandam burgemeester was van 1948 tot 1958.
Zaandam is menigmaal het toneel geweest van grote bijeenkomsten van de A.J.C. In 1929 werd hier een jeugdfeest gehouden waaraan ruim 2000 jongeren uit Noord-Holland en Utrecht meededen. Een delegatie werd door burgemeester Ter Laan op het stadhuis ontvangen en toegesproken. Het eindfeest begon op de Burcht waar Ter Laan de menigte toesprak en de avond werd besloten met een fakkeloptocht door de stad.
Nog in 1939 werd hier een vriendschapsfeest georganiseerd voorruim 300 Rode Valken. De A.J.C. deed een beroep op de gastvrijheid van de Zaandamse leden om de deelnemers een gastvrij onderkomen te geven.
In augustus 1940 na de Duitse inval van mei 1940 besloot het hoofdbestuur de A.J.C. op te heffen. Na de bevrijding werd de A.J.C. weer heropgericht. Voor de jeugd die al die jaren weinig hadden kunnen doen was het een verademing om weer bij elkaar te kunnen komen
Er werden weer cursussen gegeven in trommelen, blokfluit in het ‘A.J.C.-gebouw’. Maar men trok ook naar buiten, de natuur in. Naar het West- en Oostzijderveld, naar het duingebied waar men onder leiding de natuur onderzocht. En in het najaar werd er dan een tentoonstelling georganiseerd met alles wat men had geleerd.
In de jaren vijftig zorgde de emancipatie van de arbeidersklasse en de ontzuiling ervoor dat de A.J.C. de jeugd minder aansprak. In februari 1959 werd de AJC opgeheven.
Bron: Wikipedia, De A.J.C. – 1918 – 1959 van Hartveld, de Jong Edz. en Kuperus, Zaanwiki, Gemeentearchief Zaanstad
Er is een prachtige documentaire gemaakt over de A.J.C. in de Zaanstreek en die is te vinden op het YouTube-kanaal van Zaans Erfgoed: kijk hier https://www.youtube.com/watch?v=7N-WFHP88pE