Groenteveiling

door Ruud Meijns

‘Er was een groenteveiling gevestigd in het pand van de ALDI tussen Beethovenstraat en de Prins Hendrikkade. Hier werd onder meer groente geveild die gekweekt was in onze eigen omgeving. Zo waren er twee groentetuinen aan het einde van de Lijnbaanstraat. Zij lagen ongeveer op de plaats van het plantsoentje naast het Mennistenerf en de H. Gerhardstraat. Naast de groente die in eigen omgeving gekweekt werd vond er ook aanvoer plaats van groente van  elders.’

Uit: Burcht en Loswal – Kabeltjeskrant van Chris Kabel (2000)

Dit is de Prins Hendrikkade rond 1900 waar groentekwekers en handelaren samen komen. Het waren openbare veilingen en rond 1920 kwamen er stemmen op om tot een gebouw te komen waar de veilingen overdekt zouden moeten  plaats vinden. Beter voor de producten en beter voor de mensen. Op de Burcht en Zuiddijk stonden nog de loodsen van William Pont en op een stuk grond tussen de Zuiddijk en de kade zou het gebouw door de gemeente geplaatst worden.

‘De veiling zelf was een interessante gebeurtenis. In het midden van de ruimte was een tribune gebouwd waar plaatselijke groenteboeren een eigen plaats hadden. Er was een grote veilingklok alsmede een afslager in een apart hokje. Ik meen mij de naam van Ederen te herinneren. Wij jongens vonden die veiling een spannend gebeuren. Ademloos keken wij naar het veilen van de groente met de veilingklok.’ (nogmaals Chris Kabel)

Een ooggetuigenverslag van de veiling. Het zijn van die plekken en gebeurtenissen die voor ons stadsbewoners heel ver weg liggen. Groenten haal je in de supermarkt en waar ze vandaan komen zit niet meer in onze belevingswereld. Tot nog niet zo lang geleden hadden we binnen de stad tuinderijen waar groenten werden gekweekt. Als er geoogst was werden de groenten door de stad naar de veiling vervoerd. En zo kwamen ze bij de groenteboer en op ons bord. Je moest de groenten nog wel wassen want het zand en de modder zaten er nog in. Nu ligt alles schoon en verpakt in de schappen.

Nog een beeld van de Prins Hendrikkade met het gebouw van de Veilingvereniging De Zaanstreek. Op de achtergrond één van de houtloodsen van Pont.

1901

Aan de stadswerf in de Oostzijde  werd een groentemarkt georganiseerd voor de tuinders uit Zaandam en omstreken. Later werd daar een veiling aan toegevoegd. Vanwege verandering aan de Stadswerf moest er gezocht worden naar een alternatieve plek. De vereniging van tuinders doet zelf het voorstel om In de omgeving van de Noorderbrug op maandag, dinsdag, woensdag en vrijdag markt te houden. De openingstijden zouden dan van 4.00 tot 7.00 zijn. Er is nog wel toestemming van Provinciale Staten nodig voor een markt. Er is ook sprake van handel aan het Grote Glop en verplaatsing naar de Damkade.

In 1908 wordt vastgesteld dat van april tot september van 03.30 uur tot 07.00 en in de maanden december – maart van 06.30 tot 08.30 uur op de Damkade, achter de Dam en later ook nog voor een deel op de Gedempte Gracht een groentemarkt zal worden gehouden.

1916

De oorsprong van de veiling op de Prins Hendrikkade in Zaandam ligt bij een initiatief van de firma Verschure uit Amsterdam. Die kreeg van B&W toestemming om op de Prins Hendrikkade, bij de bootsteigers een veiling te houden die voor iedereen toegankelijk was. Dat lokte protest uit van de plaatselijke groentetelers waarop de gemeente de vergunning weer introk. Na overleg tussen de initiatiefnemers, telers en de gemeente kon tot overeenstemming worden gekomen en kon men van start gaan op de kade in de open lucht.

In 1918 lijkt er dan wat schot in te komen. De markt, inmiddels aan de Prins Hendrikkade loopt van 15 mei tot 1 oktober en begint ’s morgens om 4.30 uur. Er is blijkbaar altijd gebrek aan ruimte want in 1921 krijgen de tuinders toestemming om als het te druk wordt op de kade, de omliggende straten in  te trekken met de handel. In 1923 zorgt de gemeente voor de verbreding van de Prins Hendrikkade met 120 x 4 meter zodat de groentemarkt meer ruimte krijgt.

1926

Na tien jaar in de buitenlucht wilde de veilingvereniging een gebouw en dat begreep de gemeente ook. Die had het plan op een stukje grond tussen de Zuiddijk en de Prins Hendrikkade een houten gebouw neer te zetten dat door de vereniging gehuurd kan worden. Hierbij hield men rekening dat het voor de alle deelnemers en ook voor de producten beter is om zomer en winter binnen de veiling te houden. Na het vertrek van de houtloodsen van William Pont naar het eiland in 1930 staat het gebouw in feite op de Burcht bij de Prins Hendrikstraat. 

Vanaf de Voorzaan de Burcht met links van het midden het Veilinggebouw

1948

De toestand op de Prins Hendrikkade kan niet langer voortduren zo is de klacht die door bewoners van de Prins Hendrikkade wordt geuit. Handelaren nemen steeds meer ruimte in en er wordt ook steeds meer op de Prins Hendrikkade gehandeld.

De huidige situatie is niet goed voor de buurt en niet goed voor de handel. Er moet een oplossing komen voor de drukte. Er wordt gedacht aan een gebouwencomplex in gebouw de Phenix in de Oostzijde waar kleine bedrijfjes in gevestigd kunnen worden o.a. de veiling. Ook de optie van verplaatsing naar het terrein van houthandel Verweij gaat niet door omdat daar in de toekomst woningbouw gepland staat. Volgt een nieuwe zoektocht want de overlast op de kade blijft zolang grossiers en handelaren daar handel drijven.

De oplossing wordt gevonden in de opslagruimte tussen de Beethovenstraat en Prins Hendrikkade. De ruimte is beide kanten toegankelijk en op de kade zijn twee grote deuren zodat de groenten makkelijk naar binnen kunnen worden gebracht. En op de kade is er ruimte om voor de kratten.

Na de oorlog met de groei van de bevolking en de aantrekkende economie wordt ook het groentebedrijf groter en neemt de veiling steeds meer ruimte in op de kade en de omliggende straten.

De Prins Hendrikkade in 1937. Rechts van het midden zijn de grote, zwarte toegangsdeuren naar de veiling te zien.

1956

Als oplossing voor de overlast op de Prins Hendrikkade zal de groenteveiling verplaatst worden naar een terrein bij de Lijnbaanstraat. De gemeente neemt de kosten op zich en de grossiersvereniging huurt het van de gemeente. In 1970 wordt er nog f 5.000,– door de gemeente uitgetrokken voor werk aan de veilinghal.

De groenteveiling nabij de Lijnbaanstraat

Met de stadsvernieuwing in de Transvaalbuurt verdween begin jaren ‘70 ook de laatste plek in Zaandam voor de handel in groenten.

Illustraties: Gemeentearchief Zaanstad