Harpuis

door Ruud Meijns

Soms kan een foto intrigeren niet zozeer door de plek, de gebouwen of mensen maar ook door bijvoorbeeld een woord dat op de foto te zien is. In dit geval gaat het om het woord ‘Harpuis’ op een foto uit 1890 van de Westzijde.

Het pand rechts. Op het bord staat ‘Teer, Pik & Harpuis’, (Pik is hier Pek). Volgens het archief is het pand van de firma Remme. Dat werd later IJzerhandel Huisman. Aan de Zaanzijde tussen Zeemanstraat en Stationsstraat. Het vierde huis rechts is het latere IJzerhuis, naast De Doopsgezinde Vermaning.  Harpuis? 

Er is ook een foto vanaf de Zaan genomen waar bij twee panden de woorden Teer, Pik en Harpuis op borden staan. Het linkse pand is Westzijde 44, zoals we al zagen Huisman’s IJzerhandel en het rechtse pand is mogelijk weer Het IJzerhuis. Want wie zou nog meer Teer, Pik en Harpuis verkopen?

Dan is er nog een foto waarop het woord Harpuis te zien. Ook op de Achterzaan naast pakhuis Groningen, wat moeilijk te zien maar het staat er wel. Dichtbij de sluis, daar is wel wat voor te zeggen lijkt me. Ze zaten daar natuurlijk wegens het vele scheepvaartverkeer.

Maar goed, teer en pek zijn wel duidelijk, maar wat is Harpuis? Bij de vereniging De Binnenvaart stond deze verklaring voor harpuis:

“langdurig gekookt mengsel van lijnolie en hars (in de verhouding van 1 pond hars op 1 liter lijnolie), soms met nog andere bijvoegingen, dat als conserveringsmiddel voor de rondhouten gebruikt werd. Sommige schippers gebruikten harpuis ook op kaal staal. Gerelateerde term: smeerputs”.

Ik vond op de website van Peter Dorleijn, scheepsonderhoud, het volgende;

“ Een intensief gebruikt vissersschip ging vroeger vijftien á twintig jaar mee. Met goed onderhoud en regelmatig zeilen en luchten kan zo’n schip als varend monument een leeftijd bereiken van over de honderd jaar.

Vanwege de warme geelbruine tint van het hout wordt me nogal eens gevraagd wat ik op mijn schip smeer. Het antwoord – harpuis – doet bij menigeen de wenkbrauwen fronzen. Harpuis is een mengsel van lijnolie en hars. Een vettige substantie met een sterk conserverende werking doordat het diep in het hout trekt en het hout laat ademen. Rot en schimmel krijgen daardoor geen kans. Het is een van oudsher veelgebruikt smeermiddel van natuurlijke oorsprong en dus veilig voor het milieu”. http://peterdorleijn.nl/scheepsonderhoud/

Weer wat geleerd.

Foto’s: Peter Dorleijn-MK63, Gemeentearchief Zaanstad