Borstelfabriek August Polak

door Ruud Meijns

Het maken van borstels is een zeer oud beroep met verschillende specialisaties. Het maken van industriële borstel is een andere tak dan het maken van borstel die voor het ‘schuieren’ van kleding bedoeld is.  In Zaandam zijn er altijd borstelmakers geweest; H. van Elven in de Czaar Peterstraat en J. Kaal in de Langestraat.

Borstelmaker, Jan Luyken, Rijksmuseum

In 1886 vestigt zich in Zaandam de uit Amsterdam afkomstige familie Polak. De familie van vader Jozef Abraham Polak is afkomstig uit Pappenburg in Duitsland. Deze Jozef Abraham Polak (1834-Winschoten) was gehuwd met Eva Maria Hes. Uit dit huwelijk was 1 zoon geboren August Polak (1865-Papenburg). Na het overlijden van zijn vrouw Eva vertrok Jozef Abraham Polak naar Amsterdam waar hij in 1886 in het huwelijk treedt met Anna Catharina Sara Harsman  (1842-Amsterdam). In mei 1888 vestigt de familie Polak zich in Zaandam.

Het eerste adres in Zaandam is Hoogendijk 100A waar, getuige een advertentie in de krant, men zich direct als borstelmaker bekend maakt. Bij vestiging bestaat het gezin uit vader Jozef Abraham (1834) zijn vrouw Anna Catharina Sara Harsman (1842). De zoon August Polak (1865) en zijn vrouw Wilhelmina Catharina Sara Bout (1879) wonen op hetzelfde adres. Het echtpaar August Polak en Wilhelmina Bout hebben twee dochters Cato Augustina 30-05-1895 en Augustina Wilhelmina 15-02-1898.

Gedempte Gracht 13

De firma Polak & Zoon verhuist in oktober 1890 naar de Gedempte Gracht nummer 13. Het pand is in gebruik als borstelfabriek en tevens winkel.  Dit pand wordt gehuurd, als eigenaar staat Hendrik Zwaardemaker vermeld.

Jozef Abraham Polak overlijdt op 09-01-1892. De zaak wordt voortgezet door zijn zoon August.

Gedempte Gracht 25    

In 1902 koopt August Polak Gedempte Gracht 25 van Grietje Out, naaister te Zaandam. Inmiddels is de sloot achter de Gedempte Gracht een demp geworden en dat deel wordt ook bij nr. 25 getrokken. Waarschijnlijk op dezelfde demp wordt in dat jaar een pakhuis gebouwd. Of de familie boven de winkel op nr. 25 woont is niet na te gaan, maar wel wordt er een verbouwing verricht aan het woonhuis boven de winkel. In 1904 wordt vindt er een verbouwing plaats aan het woonhuis boven de winkel van nr. 25. Een wc en septic tank worden in 1926 aangelegd en in 1935 wordt er nog aan de winkelpuit gewerkt in opdracht van August Polak. Er heeft nooit een zaak van de familie Polak in gezeten. In het adresboek staat dhr. W. Boot, winkelier op nr. 25 ingeschreven. Beter bekend bij ons als snoeppaleis Vegt.

Volgens het handelsregister van januari 1935 wijzigt August Polak, Gedempte Gracht 13, fabricatie van en engros- en detailhandel in borstelwerk, zeemleer, sponsen, huishoudelijke artikelen, toiletartikelen enz., de handelsnaam in Parfumerie Polak.

Provincialeweg 138

Het huisadres van August Polak en zijn vrouw Wilhelmina Catharina Sara Bout is Provincialeweg 138 naast de rijwielstalling van J. Bos Hz.  Foto rechts het echtpaar Polak met hun dochter Cato achter het huis Provincialeweg 138.

Op 12 mei van dat jaar 1935 overlijdt August Polak in de leeftijd van 69 jaar. Daarmee verandert er veel binnen de familie Polak. De bezittingen komen nu op naam van de weduwe Wilhelmina Catharina Sara Bout.

De nabestaanden houden het pand aan tot 1937 als ze het verkopen aan Pieter Kater, banketbakker. Hij zal het later aan Jan Buter en Frida Hostettler verkopen die er het etablissement ‘Picnic’ in vestigen. Mevrouw Polak – Bout overlijdt op 11 mei 1940.

August Polak zal de verschrikkingen van de Holocaust niet meemaken. Zijn vrouw, weduwe W. C. S. Bout  is van het Nederlands Hervormde geloof en dus komen ook de twee dochters van het echtpaar zonder problemen de Tweede Wereldoorlog door.

Gedempte Gracht 53

Nu August Polak en zijn vrouw Wilhelmina Bout beiden zijn overleden is er nog wel een zaak met de naam ‘Parfumerie Polak’ maar naar mijn mening is daar geen familie Polak meer bij betrokken.

In een annonce in de krant maken F.J. Classen en J.B. Everhard op 22 december 1937 bekend dat ze getrouwd zijn met als adres: ‘Parfumerie Polak, Gedempte Gracht 53’.

Later zal het pand op nr. 53 nog betrokken worden door bloemenwinkel den Daas met het agentschap van het Parool er naast. Deze panden, zoals het hele stuk vanaf de Czarinastraat tot en met ‘Ons Huis’, wordt rond 1965 verkocht en zal uiteindelijk onder de slopershamer vallen.