Een stateloze Duitser in het Zaans Verzet
Een recensie door Ruud Meijns
In 2010 krijgt Evelyn Baumgarten van haar moeder een doos met papieren waaronder brieven en documenten van haar vader Erwin Baumgarten (1917-1987). En daarmee start een zoektocht die ook Zaandam zal aandoen. Haar vader is in Duitsland geboren uit Oostenrijkse ouders, in 1935 statenloos geworden door maatregelen van Nazi-Duitsland. Hij vlucht in de jaren ’30 met zijn broer en moeder naar Nederland en kiest voor Zaandam omdat hier al meerdere Duitse vluchtelingen wonen.
Wat wist ze van haar vader? Niet zoveel omdat hij veel weg was en zij zelf op een kostschool zat. Tijdens haar zoektocht ontdekt Evelyn, geboren in New York, de Joodse wortels van haar grootmoeder.
In Zaandam vinden de broers en moeder onderdak bij de familie Petersen in de Jan Steenstraat en in 1939 betrekken ze een eigen woning op de Jan van Goyenkade. Al spoedig duiken de broers Walter en Erwin, in terugblik, op bij het Zaanse Verzet. Walter, die een radiozender bezat, werd in bijna de val gelokt door een Duits spion. Deze man stelde Walter voor een zendinstallatie tussen de versterkers van de radio apparatuur te plaatsen. Hij gaat er niet op in maar wordt wel door de SD opgepakt en verhoord, zonder resultaat. Ze komen in kontakt met kapelaan Groot die zich al vroeg inzet om jongemannen te helpen bij het ontkomen aan de ‘Arbeitseinsatz’.
De broers bij de woning aan de van Goyenkade Verder lezen
De laatste loodjes.
door Dick Bakker
1943/1944. Gebrek aan alles. Schoenen waren er niet meer, klompen schaars. Gebroken klompen werden met metalen bandjes aan elkaar gezet. Stukken oude fietsband als zool. Fietsen reden op houten banden en op de velgen. Op school ontbrak ook van alles, geen pennen, geen inkt, geen schriften en soms zelfs geen onderwijzer. Ondergedoken of op voedseltocht. Verwarming al helemaal niet. De school werd vaak gesloten bij strenge kou. Wel kwamen er Duitse regels. Wanneer de hoofdmeester of schoolinspecteur binnenkwam moesten we uit de bank springen en in de houding naast de bank gaan staan. Steeds meer ging het gerucht dat de oorlog gauw afgelopen zou zijn en toen we er niet meer in geloofden was het ineens zo.
De bevrijding.
Denkend aan de bevrijding, dan komt toch het eerste naar boven het beeld van dat grote, hoge witbrood op tafel en het botervlootje met roomboter op tafel. Verder lezen
Herinneringen aan opgroeien in katholiek Zaandam
Verteld door Jo Jong-Passant (geboren 1931)
Thuis
We hebben altijd op de Dr. Schaepmanstraat 29 gewoond, van de rooms-katholieke woningbouwvereniging Leo XIII. We woonden in een rode stad, maar dat beseften we niet. Alles om ons heen was katholiek: het buurtje, de school, de families van moeders- en vaderskant, er werd De Volkskrant gelezen, toen nog een echt katholieke krant, we zaten op katholieke scouting, katholieke verenigingen, enzovoorts.
Mijn vader en moeder trouwden in 1926 en toen was het huis in de Dr. Schaepmanstraat nieuw. Beneden had je de voorkamer (die bijna nooit gebruikt werd), de achterkamer waar we altijd waren, de keuken.
Achter buiten een plaatsje en een schuurtje, waar mijn vader fietsen en andere zaken repareerde. Eén kachel in het hele huis, geen warm water, geen badkamer.
Dr. Schaepmanstraat 29
De bovenverdieping had twee slaapkamers onder het schuine dak. In de voorslaapkamer sliepen wij met zijn vijven, alle meiden samen. Twee sliepen er in een tweepersoonsbed, ik sliep met een zus in een twijfelaar, en omdat er geen derde bed in paste, stond er overdwars een kinderledikant waarin mijn jongste zus sliep. Pas toen mijn oudste zus trouwde en het huis uit ging, kon de jongste haar plaats in bed overnemen en kon het ledikant weg. Verder lezen
Graf in Lissabon
Bij de vereniging Historisch Zaandam kwam de volgende mail binnen.
Geacht bestuur van Historisch Zaandam,
Ik woon al 30 jaar in Lissabon, Portugal en ben vrijwilliger bij het onderhoud van het Britse kerkhof.
Bij het verwijderen van struiken en ondergroei kwam ik afgelopen maandag 28 april j.l. dit graf tegen.
Ik ben benieuwd of u mij meer kunt vertellen over Jan Dekker en u misschien familie van hem op kunt sporen.
Ik wens u succes met uw mooie werk.
met een vriendelijke groet,
Ernst Schade
Bij het bericht was een foto van het graf meegezonden, de tekst op de steen is als volgt: Verder lezen
Ledenvergadering met lezing door Hans Luiten
Deze maand geen historisch café op de laatste maandag van de maand, maar op zondagmiddag 25 mei de Algemene Ledenvergadering van Historisch Zaandam met als speciale gastspreker Hans Luiten. Thema van deze middag is Armoede en Rijkdom in de Zaanstreek.
De Algemene Ledenvergadering wordt gehouden op zondag 25 mei 2025 in het buurtcentrum, De Bovenkruier, Drielse Wetering 49, 1509 KP Zaandam (Kalf). Aanvang 14.00 uur, inloop vanaf 13.30 uur. De toegang is gratis. Ook niet-leden van Historisch Zaandam zijn welkom.
Lees hier de officiële uitnodiging en agenda voor deze bijeenkomst.
Een onverwacht mooi stukje van Zaandam
door Simon Greve
Met de werkgroep Erfgoed van de vereniging Historisch Zaandam maken we gehuld in groene hesjes regelmatig wandelingen door Zaandam om te bekijken welke panden beschermenswaardig zijn. En mogelijk een monumentstatus zouden kunnen krijgen. Of waar het fout dreigt te gaan qua onderhoud of sloopplannen. Behoud van historische waarden is dan het doel. Onderstaand een beeld van de werkgroep.
Dit keer waren we aan de Oostzijde met een start aan de noordkant van de Bernhardbrug (Oostzijde 242) en een wandeling in Noordelijke richting. Een plek waar ik vrijwel nooit kom en waar ik geen bijzondere verwachtingen bij had. Maar dat bleek ten onrechte!
De Oostzijde is een van de oudste structuren van Zaandam. Men begon met de dijken en de dam, langs het IJ de Hogendijk en de Zuiddijk, langs de zaanoevers de lagen dijken. En waar in het centrum van Zaandam al snel de paden het land in groeiden was dat op de plek van onze wandeling pas veel later het geval. Tot na de tweede wereldoorlog was er, na de eerste rij woningen, vooral weiland met sloten achter de dijk. Natuurlijk stonden in dat weiland aan die sloten molens en liepen er smalle voetpaden naar die molens. Maar dit waren, op een enkele uitzondering na, geen paden met huizen. Verder lezen
Freek Engel Jbz. – Fotograaf
door Ruud Meijns
In het weekeinde van 17 en 18 mei wordt in het Weefhuis in Zaandijk een tentoonstelling gehouden met werk van schilder Freek Engel. (1872-1958). We kennen Freek Engel allemaal, dat hoop ik tenminste, als schilder. Bekend was hij vooral als schilder van koeien in een landschap. Maar hij was ook fotograaf.
Volgens het boek ‘Freek Engel (1872-1958) De wereld van weiden en water’ van Henk Heijnen[1], was het min of meer een voorwaarde die zijn aanstaande schoonvader, de industrieel J. Dekker, aan het huwelijk met zijn dochter verbond dat Freek een echt vak zou uitoefenen; hij werd dus fotograaf. Vervolgens opende hij in 1896 een fotowinkel in een deel van de galanteriewinkel van Hoogslag aan de Westzijde. Verder lezen
Foethzoekers
Uit het onvolprezen Zaans Namen Lexicon van Dick Kerssens.
Foethzoekers. Woord gebruikt na de brand van 9 op 10 augustus 1928 van de opslagplaats voor oude metalen van de heer A. Foeth, Zuiddijk 128 te Zaandam. Behalve ijzerwaren lagen er ook oliën, vetten, leerwerken enz. veelal afkomstig van de A.I. (Artillerie Inrichting). Of er ook nog oude granaten tussen zaten is niet bekend. Wel ging de brand gepaard met hevige knallen die zelfs in Amsterdam hoorbaar waren. “Wat waren die knallen toch”?, vroeg een Amsterdamse journalist. “Foethzoekers”, zei een grappenmaker.
Dick Kerssens (1937 – 2025)
door Ruud Meijns
Dick Kerssens is niet meer. Bescheiden, altijd belangstellend. Een onderzoeker in hart en nieren. Maar ook een kunstenaar die schilderde en tekende. En altijd bezig.
Toen ik eens van hem wilde weten hoe hij een bepaald onderwerp uitzocht, zei hij “Kom maar even langs, maar ik heb het wel druk hoor.” Gelukkig heeft hij zijn laatste boek nog af kunnen maken.
Ik mocht hem in 2017 interviewen. U kunt dit hier nalezen.
Zuiddijk 80
In 1897 heeft Jan Hendrik Cornelissen, zetboer uit Sloten gedeeltelijk in pacht en gedeeltelijk in eigendom het pand Zuiddijk 80, toen bekend onder nr. A. 293a. Misschien was hij zetboer voor de polder Oostzaan van wie hij huis, de stal en het erf in pacht had. Het pandje aan de Zuiddijk, woning met winkel, is gebouwd in opdracht van mej. Maartje Heijn. Deze Maartje Heijn laat verderop op de Zuiddijk op nummer 137, ook café de Kroon verbouwen. De woning op nummer 80 heeft een uitstraling zoals we die bij meer huizen uit die tijd zien; een beetje deftig.
In 1919 gaat het geheel in de verkoop en komt in het bezit van Pieter van der Boom samen met zijn drie kinderen als consorten. Van der Boom is koopman. De polder blijft ook belanghebbende via de erfpacht. In 1949 verkoopt Boom een deel van het huis en erf aan Jac. Dekker, winkelier en manufactuur. Advertenties worden in de kranten geplaats onder de naam Jac. Kelder en Zn. Verder lezen
Zaans Bevrijdingsfestival met fototentoonstelling 80 jaar Bevrijding
Op maandag 5 mei, Bevrijdingsdag, vieren we dat we 80 jaar geleden onze vrijheid en democratie terug kregen. Dat gaan we vieren op twee locaties: het Wilhelminapark in Wormerveer en de Bullekerk in Zaandam.
Op beide locaties is een fototentoonstelling 80 jaar Bevrijding ingericht. Op het plein voor de Bullekerk zijn een tiental foto’s op groot formaat opgesteld met foto’s die direct na het einde van de Tweede Wereldoorlog zijn gemaakt door Jan Woudt (fotograaf). Verder lezen
Scheepstimmerwerf De Dageraad
door Ruud Meijns
Vele Zaandammers kennen de scheepswerf van Brouwer op de Hogendijk wel. De werf is van de Hogendijk verdwenen en sinds 1995 gevestigd in de Achtersluispolder. Maar voordat de familie Brouwer daar schepen begon te bouwen was de familie van der Horst daar gevestigd met een scheepstimmerwerf.
De geschiedenis van deze werf begin in 1859. Simon van der Horst (1797-1878) is eigenaar van de scheepstimmerwerf ‘De Dageraad’. In februari 1863 verzoekt van der Horst toestemming om een woning te mogen bouwen achter de schuur op zijn scheepstimmerwerf aan de Hogendijk. Hij hoeft geen rekening te houden met de rooilijn omdat het ver van de openbare weg, op zijn eigen terrein ligt. In 1878 overlijdt Simon van der Horst.
Scheepswerf ‘De Dageraad’ aan de Hogendijk, rechts in het beeld. Aangemeerd ligt de raderboot ‘de Zaanstroom’. De foto is van 1870 en gemaakt door J. Breebaard. Verder lezen
28 april Lezing door Henk Heijnen en Ron Couwenhoven: ‘Claude Monet in Zaandam’
Naar aanleiding van het boek Claude Monet in Zaandam door Henk Heijnen en Ron Couwenhoven verzorgen beide schrijvers een lezing over Claude Monet en de schilderijen die hij in de Zaanstreek maakte. Couwenhoven zal spreken over de plekken die Monet vastlegde, de molens die daar stonden en de relatie van Monet met de familie Van de Stadt. Heijnen gaat daarbij dieper in op de relatie tussen het werk van Monet en die van Japanse prentkunstenaars. De Zaanstreek en Japan hebben Monet op het spoor van een nieuwe schilderstijl gezet die de wereld zou veranderen.
Claude Monet was 30 jaar toen hij met zijn vrouw en zoontje in 1871 een zomer lang in Zaandam verbleef. Hij schilderde hier 24 landschappen en één portret. Behalve het portret – dat hij in opdracht maakte – verkocht hij geen enkel werk. Niet verwonderlijk want Monet begon hier te schilderen in een revolutionaire stijl die later het impressionisme werd genoemd. Verder lezen
Paschen
door ?
Paschen werd aan de Zaan, evenals verschillende andere plaatsen vooral gevierd met “eierepikke”. Boorsma vertelt ons hoe met Paschen ’s middags op den Dam te Zaandam groote drukte was, niet alleen met kramen en tafels waarop allerlei snoepgoed uitgestald was zoals koek, oliebollen, augurken, plakken gare biet, bietewater met azijn en suiker, maar vooral ook van kooplui met gekookte eieren: meestal drie of vier voor een dubbeltje. Ook de kruidenierswinkels waren vol eieren; kippe-eieren maar ook chocolade- en suikereieren. Verder lezen
Prinsenpadsloot
door Ruud Meijns
Twee foto’s van hetzelfde punt: de Prinsenpadsloot. De gekleurde foto is van 1900 en de zwart/wit is genomen in 1950.
We kijken, volgens de beschrijving naar het noordoosten over het water van de Prinsenpadsloot met rechts de erven met bebouwing van het Prinsenpad. Links het land van de Lijnbaanstraat met daarop de boerderij van Jacob Kraaij. Verder lezen