Nieuw
Gustav Mahler in Zaandam
door Ruud Meijns
Het is toch ongekend hoeveel beroemde mensen het Czaar Peterhuisje hebben bezocht. Nu las ik dat de componist en dirigent Gustav Mahler in 1903, tijdens concerten in Amsterdam, samen met dirigent Willem Mengelberg een bezoek aan dit beroemde huisje hebben gebracht. Verder bezochten ze ook nog de molens aan de Zaan.
De dirigent van het Amsterdamse Concertgebouworkest Willem Mengelberg schreef aan zijn vrouw een ansichtkaart van de toegangsdeur van het Czaar Peterhuisje met de tekst “Deze deur is van schrik omgevallen toen die Mahler en mij hier zag”.
Ook Gustav Mahler schreef in een brief aan zijn vrouw Alma over dit bezoek aan Zaandam. ‘Mijn liefste, Vanochtend met een boot de haven rondgevaren, daarna naar Zaandam, waar het alleraardigst is! Ingesloten een paar prentbriefkaarten, onder meer van het huisje waar Peter de Grote heeft gewoond. Het is heel begrijpelijk dat de schilders zich hier thuis voelen in dit land. Die kleurige huizen, weilanden, koeien, windmolens, water, waar je maar kijkt, de vliegende en drijvende meeuwen, de schepen en wouden van masten en die prachtige vervagende belichting van dat alles. Men zou er nog weken kunnen rondwandelen’.
Bron: Stedevaart van Jan Brokken, Gustav Mahler Stichting Nederland en met dank aan Farida Guseynova (Czaar Peterhuisje)
Frieda Bellinfante en Zaandam
door Ruud Meijns
Het is altijd weer een prettige gewaarwording als je lezend in een boek plots de naam ‘Zaandam’ tegenkomt. Dit keer was het in de biografie over Frieda Bellinfante (1904-1995) die ik las.
Frieda Belinfante, celliste, dirigente, verzetsvrouw en lesbienne avant la lettre en een Joodse achtergrond. Ze had dus alles mee om in 1940 heel voorzichtig te zijn, 
maar dat weerhield haar niet om actief aan het verzet deel te nemen. Ze was medeorganisator van de aanslag op het bevolkingsregister in Amsterdam.
Na de oorlog was er geen tot weinig werk in de muziek tot ze een berichtje kreeg van het Toonkunst Orkest uit Zaandam dat een dirigent zocht. In juni 1947 gaf ze een concert in de recreatiezaal van de Verkadefabriek wat volgens een recensie een aangename kennismaking met de nieuwe dirigente was.
Ze was een geboren orkestdirigente. Maar het bleek niet voldoende om haar hier te houden. Een vriend nodigde haar uit om naar Amerika te komen. Haar plotselinge vertrek stelde het orkest voor grote problemen maar ze had het gevoel dat ze weg moest na alles wat er was voorgevallen. Ze verlangde naar een nieuw begin.
Een prachtig boek:
Een schitterend vergeten leven – De eeuw van Frieda Belinfante, door Toni Bouwman
Enige stukken uit de Zaanse kranten: klik hier
De Wintertuin van Krasnapolsky
Een voor velen onbekend stukje geschiedenis Zaandam.
In de Stationsstraat lag een stuk grond dat voor het Amsterdamse hotel Krasnapolsky zorgde voor de planten en bloemen die in de wintertuin van het hotel werden gebruikt.
Zie de foto uit het gemeentearchief van Amsterdam.
De kwekerij was in handen van de heren Schmidt en Riesmann.
Volgens het Kadaster werd met de kwekerij in de Stationsstraat begonnen in 1892. Het had een oppervlakte van 37 Are en 70 Ca. Verder lezen
De Vereeniging ter bevordering van het Vreemdelingenverkeer
door Ruud Meijns
Over de periode 1900 tot 1940
Eind 19e eeuw werden de grote steden zich gewaar van de toerist. Vakantie was nog steeds een bezigheid voor de gegoede klasse, maar gemeentebesturen begonnen er aandacht aan te besteden.
De eerste VVV in Nederland werd opgericht te Valkenburg aan de Geul in 1885. In Nederland bestonden in 1910 al 88 afdelingen van de VVV, waarbij in totaal 429 vestigingen waren aangesloten. (Wikipedia)
Terwijl men in Amsterdam al volop dacht aan het onder de aandacht brengen van de mooie plekken van de stad ten behoeve van de toeristen, was men in het Zaantje nog niet zover. Dat stak toch een aantal ingezetenen van Zaandam en zo kwam het dat in 1900 vanuit de Maatschappij tot het Nut van ’t Algemeen, het initiatief werd genomen tot het oprichten van een Vereeniging ter Bevordering van het Vreemdelingenverkeer, ook toen al afgekort tot V.V.V. Verder lezen
Schipper bloemen
De bloemenzaak van Schipper in het complex aan de Peperstraat gaat sluiten. De firma zat hiervoor in de Westzijde op nummer 5, naast de bioscoop Flora. Men had een kwekerij op het Bouwmanspad zo staat op het briefpapier te lezen.
Con Amore
Con Amore betekent Met Liefde en zo te zien was er veel liefde voor de mandoline in die tijd. Het is 1922 en de mandolinevereniging Con Amore werd gefotografeerd in het Volkspark. De vereniging werd in 1918 opgericht. Voor een aantal leden zou de liefde over raken en stapten uit Con Amore en begonnen een nieuwe vereniging onder de naam “Sempre Vivo” hetgeen Altijd Levend betekent. De mandoline was gedurende lange tijd een populair instrument.
De namen. We gaan op de bovenste rij beginnen rechts naast de schoorsteenpijp van het houtverwerkend bedrijf Primus, en dus van links naar rechts : Gre Kranenburg, Marja Beekhoven, Gerda Fraij, Marie Dekker, Riek Venema, Henk Kraaier, boven hem Piet Oudejans, Marie Koomen, Letty Terlingen en Willem Bakker. Tweede rij v.l.n.r. : Maartje Zalm, Annie Onrust, Gre Booker, Nel Bart, Rie Prins, Sientje Schuitemaker, Lena Spijkerman, Bets Geenen, Lena Honig, Gre Bakker, Janny ten Wolde, mevrouw Biere en Lies Winter. Derde rij v.l.n.r. : Gre Kanis, Jacob Oudejans, Henk Spijkerman, Eite Offeringa, Roel Wassenaar, Jan Huisman, Jan van Dalsum, Harewijn en Wim Biere. Vierde en laatste rij : Aaf Goede, Afra Prins, Jan Versteeg, Huib Lust, dirigent Cor Kat, Marie Zalm, Cor Honig, Maartje Bakker, Dirk Bonda en Jo van de Pol.
Heijermansstraat 1952
Deze foto is samengesteld uit twee foto’s die we kregen van Els Koolman. Het is een opname toen de Heijermansstraat ongeveer de grens van Zaandam-Oost was. Rechts was al wel de ontwikkeling van het In ’t Veldpark in gang gezet waaraan Keko, de man van Els, aan heeft gewerkt. Links nog een iets van de Noorderkerk en de Leeghwaterschool te zien.
Oostzijde 253 – 255
door Ruud Meijns
Op een klein stukje van de Oostzijde deden zich, in de loop der tijd veel ontwikkelingen voor. Eerst Cacaofabriek “Holland” en daarna de Lak- en vernisfabriek Oosterveld & Romijn. Deze fabrieken hebben een plek gedeeld. Nu staan er woningen aan dit stukje aan de Zaan.
Het is een gebiedje even voorbij het Smaal, aan de Zaanoever en kort voor het Kleine Glop begint. Aan de overkant van de Oostzijde staan 6 arbeidershuisjes en daarachter ligt nu het Hof van Holland en de Pro Patriastraat.
Op het plaatje is nr. 253 nog het domein van cacaofabriek “Holland” bekend om zijn verfijnde cacaopoeder en uitmuntende smaak zoals de advertenties ons willen laten geloven. Het gebiedje was oorspronkelijk in handen van Klaas Corneliszn. Vink, koornfactor. Na zijn overlijden was het eigendom van zijn weduwe Trijntje Stoffels. Zij verkocht het in 1916 aan Pieter Janszn. Couwenhoven.
Cacaofabriek Verder lezen
De werkgroep Erfgoed en Ruimte wandelt naar de Schildersbuurt
door Simon Greve
De Westzijde is natuurlijk een van de oudste straten van Zaandam. Ooit aangelegd om de Zaan buiten de polders te houden werd er al snel gebouwd langs deze weg. En waar nu de bebouwing één lang lint vormt waren vroeger de individuele dorpen nog goed herkenbaar.
Toen daarna de dorpen groter werden en de ruimte aan de Westzijde zelf tekort begon te schieten begon men met de paden, loodrecht op de Westzijde, het veld in. Het eerst bij Zaandam centrum, maar later ontstonden er steeds meer paden. Paden die steeds langer werden omdat er steeds meer bijgebouwd werd. Zo ontstond de structuur die tot niet zo lang jaar geleden goed herkenbaar was in de Zaanstreek.
Op de foto John en Paul, Leden van de werkgroep. In onze werkgroep outfit.
Aan de Westzijde staan oude huizen, reden om daar met de werkgroep wandeling te beginnen. En wel bij nummer 155/157 (zie onderstaande foto). Voor oudere Zaandammers, dat is ongeveer tegenover de vroegere de Hoopbrug. En waar aan de Zaankant, op het terrein van de gasfabriek recent veel veranderd is, geldt dat niet voor de westelijke kant van de Westzijde. Daar staan vaak nog de oude panden. Het panden op nummer 155 oogt vervallen, maar heeft wel de monument status. Nummer 157 was een winkel, misschien wel de kleinste van heel Zaandam. Veel meer over de historie van het pand en de streek kunt u lezen op pagina 1105 van het blad Anno 1961: https://www.historisch-zaandam.nl/wp-content/uploads/2023/11/Anno-1961-NR.-138-2.pdf . De vorige eigenaar heeft hier lang gewoond en had zeker hart voor erfgoed. Misschien dat na het recente overlijden van deze eigenaar Stadsherstel Amsterdam de beide panden overneemt en herstelt.
Pontje van Lastdrager
In 1928 was er het pontje van Lastdrager. Op de foto van mei van dat jaar werd het nieuwe pontje getoond dat voortaan de tocht Vissershop – Prins Hendrikkade – Badhuis – Haven zal maken. Zo voldoet het Zaandamse Overzetveer weer aan alle moderne eisen. Later kwam het pontje van Schaap. (foto uit de krant)
De jeugdherinneringen van Dick Bakker (2/7)
– Deel 2 – De jeugdherinneringen van D.W. Bakker, geboren 15 april 1935, opgetekend in 1970.
De Schoonmaak
In het vroege voorjaar kregen de vrouwen het op hun heupen. De schoonmaak, in buurpraatjes hoorde je niet anders dan van: “Ik ben boven klaar” enz. Het begon met het verwijderen van de kachel. Moeder hulde zich in de oudste lorren, haar helemaal ingepakt in een doek en dan werden eerst de lange zwarte pijpen die de verbinding vormden van kachel naar rookkanaal voorzichtig 
losgemaakt en naar buiten gedragen om ze te ontdoen van het roet aan de binnenkant. Dan werd de kachel zelf naar buiten getild en geheel schoongemaakt en aan de binnenkant opnieuw gekit. Daarna werd alles met een soort kachelpoets glimmend zwart gewreven en gingen kachel en pijpen naar de zolder in afwachting van de winter.
Dan begon moeder pas goed. Vanaf de zolder werd stelselmatig het gehele huis gesopt en geboend. Niets bleef op zijn plaats. Alle kasten moesten leeg en de planken na een sopbeurt voorzien van nieuw kastpapier.
We vermaakten ons maar zoveel mogelijk op straat, want het huis was onleefbaar en moeder prikkelbaar. Verder lezen
Brand Dam 4
door Ruud Meijns
Er zijn van die berichten die opvallen en in dit geval was het een brand die door de brandweer zelf ook al werd opgemerkt omdat ze in de buurt een feestje hadden.
Het is in de nacht van 30 april 1937 wanneer om 1 uur er brand uitbreekt in de kelderruimte van het koffiehuis/café van de heer Muus ter Meer op Dam 4. Op de verdiepingen erboven woont de familie J. Pfann, vader, moeder en drie kinderen. Mevrouw Pfann rook even na middernacht een brandlucht en sloeg alarm
In het “Wapen van Amsterdam”, twee huizen verder op Dam 8 werd door de brandweer een feestje gevierd en de brandlucht werd al snel opgemerkt en werd alarm geslagen. De brand op Dam 4 verspreidde zich via de kelder naar boven.
De brandweer kon de brand aan twee zijden bestrijden want ook aan de Achterdam konden spuiten geplaatst worden. Bovendien was daar water in de buurt. De belendende percelen Dam 2 waar gemeentewerken zat en Dam 6 waar een kantoor van Simon de Wit gevestigd was werden door de brandweer behoed voor afbranden. Met 7 stralen werd het vuur bestreden, maar tevergeefs. Het hele pand was verloren.
Voor dhr. Pfann was het een ramp omdat zijn leerbewerkersbedrijfje niet verzekerd was. Het verloren pand en de verloren inboedel van het café en het in de kelder aanwezige mineraalwaterfabriekje van dhr. Muus ter Meer waren wel verzekerd. Op de foto een impressie van de ravage. Verder lezen
De werkgroep Erfgoed en Ruimte wandelt
door S. Greve
Zaandam heeft natuurlijk niet alleen wijken met een heel lange historie. Er zijn ook naoorlogse wijken. Die mogelijk ook unieke kenmerken hebben. En dus het beschermen waard zouden kunnen zijn. En vanwege een gesprek met de gemeente over naoorlogse wijken heeft de werkgroep op 2 september gewandeld door een typisch naoorlogse wijk. Namelijk door de Laan der Vrijheid en door de straten genoemd naar de helden uit de oorlog, de verzetsstrijders. Mensen als Walraven van Hall of George Louis Jambroes, die vielen voor onze vrijheid. Voor wie aan de muur van het pand George Louis Jambroesstraat 6 een beeld ingemetseld is.
Natuurlijk is een naoorlogse wijk heel anders dan de straten en wijken waar we tot nu toe onderzoek deden. Een Zuiddijk of een Hogendijk hebben vele honderden jaren historie met alle bouw en verbouw van dien. Dat heeft onze wijk van vandaag niet. Natuurlijk is er wel eens wat aangebouwd of verbouwd, maar de basis van alle woningen is nog steeds intact en goed herkenbaar.
Toen deze huizen gebouwd werden keken de bewoners van de Laan de Vrijheid uit over het Oostzijderveld. Met boerderijen, de houtloodsen van Middelhoven en nog een enkele molen. Met veel groen weiland en sloten. In de verte was Oostzaan zichtbaar want de Coentunnelweg lag er nog niet. Om u een indruk te geven van het Oostzijderveld destijds bij deze een foto van een boerderij aan de Gouw uit 1962 (auteursrecht bij de gemeente). Verder lezen
Krijt op Tijd
door Ruud Meijns
Wat een prachtige naam voor een biljartvereniging. De vereniging in Zaandam was niet de enige die daar op was gekomen want ik kwam verschillende verenigingen tegen met die naam. In Leiden en Santpoort waren ook verenigingen die daarvoor hadden gekozen. Maar het blijft een mooie naam.
In het beeldarchief van de gemeente zit een fraaie prent van het bestuur van de vereniging ter gelegenheid van de nationale Biljartwedstrijden die in januari 1928 werden gehouden in café ‘de Posthoorn’ in de Stationsstraat.
De wisselbeker was geschonken door de firma Wed. G. Oud & Co. uit Purmerend, bekend van haar Kinawijn.
Café de Posthoorn in de Stationsstraat (foto: R. Peeters) Verder lezen
Eureka! – de Krukas
door Ruud Meijns
Elk jaar is oktober de maand van de geschiedenis en dit jaar zijn het de uitvindingen die in het zonnetje worden gezet. Bovenstaand is de introductie op de website van ‘De Maand van de geschiedenis’, zie: https://www.maandvandegeschiedenis.nl/thema-eureka.
Het is de bedoeling dat plaatselijke verenigingen ook wat over belangrijke uitvindingen schrijven en ik meende dat de uitvinding van Cornelis Corneliszoon van Uitgeest wel weer eens in het zonnetje gezet mag worden.
Dit, zie links, was tot 1592 de manier om houtstammen te zagen. De uitvinding van Cornelis Corneliszoon uit Uitgeest was de molen met een krukas.
Zo kon de kracht van de wind uit de ronddraaiende wieken omgezet worden in een verticale beweging om in dit geval een zaagraam op en neer te laten gaan.
Het heeft tot velerlei toepassingen geleid en uiteindelijk heeft die ingeving de Zaanstreek een enorme welvaart gebracht.
Schilderij van Willem Jansen. ‘Molens aan de Poel’.
Illustraties: Willem Jansen Stichting, houtzaagmolen.nl