Straten
Verhalen over wijken en straten in Zaandam
De Westzijde bij Verkade 4
door Ruud Meijns
Het Ossenpad
Twee foto’s van dezelfde plek in de Westzijde om de plek van het Ossenpad duidelijk te maken. Hierboven ziet u de Westzijde met links het pand met nummer 107. Iets daarvoor een hek van Westzijde 105. Tussen 105 en 107 loopt het Ossenpad zoals op de tweede foto rechts goed te zien. Het pand in het midden is Westzijde 105 dan het Ossenpad en dan de bebouwing van 107. Het Ossenpad wordt al genoemd in het begin van de 18e eeuw toen in 1719 slagerij de Bonte Os werd verkocht. Hier dankt het pad zijn naam aan. Verder lezen
De Westzijde bij Verkade 3
Westzijde 105
door Ruud Meijns
Het land aan de westkant van de Westzijde behoort tot het bezit van Paulus Dirkszn. de Boer, landman. In 1899 verkoopt hij een deel aan de gebrs. van Thijn. De familie van Thijn is een slagersfamilie waarvan verschillende verwanten in het slagersvak zitten. De gebrs. Van Thijn bouwen een woning zoals op de tekening te zien is.
Het is een woonhuis, gebouwd door de familie van Thijn, maar anderen hebben er ook vanuit geopereerd. Zo heeft H. Burema vanuit nummer 105 mantels en stoffen verkocht. Niet lang want in 1905 volgt een opheffingsuitverkoop.
Er volgt in 1911 een wijziging waarbij één van de broers, Abraham eruit stapt en een jongere broer Eduard, als eigenaar de plaats inneemt. 
In 1921 verkopen de gebrs. van Thijn het pand aan Lambertus Westenberg, procuratiehouder te Wassenaar. In 1932 verkoopt Westenberg het geheel aan de firma Verkade die voor het gebied grote uitbreidingsplannen heeft.
Voorlopig blijft het pand nog staan en kent het verschillende gebruikers zoals in 1914 de heer M.E. van der Veen, penningmeester van het steuncomité voor de Belgische vluchtelingen. Ik denk dat de bovenverdieping en begane grond apart verhuurd werden. In 1931 maakt J.H. Op Den Velde er gebruik van voor zijn Radiocentrale. Er heeft ook nog een periode een instituut ingezeten dat HAVO heette. Ze maakten reclame voor het uittypen van ‘uw brieven vanaf 25 cent’. Maar na de oorlog neem Verkade het zelf in gebruik en plaatst er de afdeling personeelszaken in. Zoals alle andere panden is het in de jaren ’60 gesloopt. Het doet een beetje Zwitsers aan.
De Westzijde bij Verkade 2
Westzijde 103
door Ruud Meijns
Over Westzijde 103 kunnen we eigenlijk kort zijn want dat is nog steeds het adres van de firma Verkade. Waar bij de foto van meubelhuis Centrum (zie Westzijde 101) nog een toegang te zien was naar het terrein van Verkade is dat nu afgeschermd door een hek.
Voordat Verkade zich op dit adres vestigde stond hier een koffie- en bierhuis onder de naam ‘De IJsbeer’. De IJsbeer had een grote speeltuin. Het geheel was ruim 9 aren groot. In 1900 komt het geheel op een veiling. Tot 1904 worden L. Lazerus en J. de Beer als koffiehuishouder vermeld. Daarna komen er geen meldingen meer in de kranten voor.
Het etablissement was een geliefde plek voor allerlei bijeenkomsten en vergaderingen. In mei 1901 staakten de arbeiders van de fabriek de ‘Phenix’ in de Oostzijde. Uit Amsterdam werden de stakingbrekers ingezet en dat bracht de nodige onrust in Zaandam. Er kwamen zelfs Huzaren en Rijksveldwachters naar de stad om het hier rustig te houden. In koffiehuis de IJsbeer vond een vergadering plaats waar de gemeente blijkbaar niet al te gerust op de afloop was en cavalerie in de buurt hield. Toen de vergadering beëindigd was en een aantal personen onder het zingen van het Vrijheidslied door de Westzijde richting Dam wilden trekken werd handelend opgetreden. Toen er met stenen werd gegooid werden enkele charges uitgevoerd en keerde de rust weer.
De Westzijde bij Verkade 1
door Ruud Meijns
Bij het kaartje. Dit is de Westzijde. Rechts ‘de Ruiter’, de koekfabriek van Verkade. Nu wordt dit pand door diverse instanties en bedrijfjes gebruikt, zoals de Bieb.
Aan de westkant van de Westzijde ligt een gebied tussen de Reigerstraat en het Hollandsepad met daartussen het Ossenpad. Behalve wat paden was een groot deel aan de westkant van de Westzijde weiland.
Veel van dat land was eigendom van Paulus Dirkszn. de Boer. Hij stond te boek als ‘Landman’, nu zouden we zeggen; ‘grootgrondbezitter’. Hij deed een deel van het land over aan een andere ‘Landman’ ook al zo’n ‘grootgrondbezitter’; Jacob Pieterszn. Out.
Nu wordt dit deel van de Westzijde gedomineerd door een hek waarachter de fabrieken van Verkade staan. Verder lezen
Oostzijde 111
door Ruud Meijns
Velen zullen zich nog wel Oostzijde 111 als ‘Spes Viva’, herinneren; het Gereformeerde verpleeghuis.
Het was het herenhuis met grote tuin van rijstpeller Nicolaas Blans. Nicolaas Johannes Blans 1865 – 1916, was de eerste eigenaar van dit grote pand. De heer Blans was naast rijstpeller ook een ZVV’r die zoals veel jongens uit de gegoede burgerij het voetbalspel populair trachten te maken. Naast voetballen voor ZVV was hij ook tweede secretaris van de vereniging. Voor de afdeling Zaandam van vereniging “Volksweerbaarheid”[1] hield hij als penningmeester een oogje op de financiën. N.J. Blans overlijdt in 1916. Verder lezen
Bouillonblokjesfabriek ‘De Arend’
door Ruud Meijns
Struinend in de kranten bij het Gemeentearchief zag ik in een krant van december 1918 een grote advertentie van notaris Dekker over de verkoop van “De Eerste Zaanse Bouillonblokjesfabriek De Arend”.
Nooit gehoord van “De Eerste Zaanse Bouillonblokjesfabriek De Arend”, gelegen aan het Fransche Pad nr. 4. In de advertentie wordt het pad niet aan elkaar geschreven.
Dan maar eens verder zoeken in het archief. Van deze Arend is niets te vinden. Wel van veel andere Arenden als molen of pakhuis. Adresboek dan? Ook niet. Dan zoeken op Franschepad 4 of Fransche Pad 4; de juiste schrijfwijze is belangrijk om iets te vinden in een archief. Geen fabriek De Arend op het Franschepad. Verder lezen
Czarinastraat: Een keurige straat
Toch gek eigenlijk dat dit gebied vroeger een enorm weiland was; het Krimperven. De foto is genomen ter hoogte van het Czaar Peterplantsoen kijkend naar het zuiden. Alles is eigenlijk net gebouwd.
Oostzijde 242 – de Skeve Skans
door Ruud Meijns
Deze foto van Oostzijde 242 komt uit de Typhoon van 19 december 1984 (foto Prentekst). De begeleidende tekst zegt dat het herstel nabij is en dat alleen het wachten is op goedkeuring van de Rijksdienst voor Monumentenzorg. Het pand was gekocht door G. Kerkhof uit Zaandam die in overleg met architect J. Schipper het plan had de ‘Skeve Skans’ weer in oude staat terug te brengen.
Ik heb wat foto’s bij elkaar gezocht die wat geschiedenis van het pand laten zien. Verder lezen
Oostzijde 196-198
door Ruud Meijns
Een gebiedje in de Oostzijde rond de Tuin der Nederlanden dat jaren onveranderlijk leek voor te bestaan, gaat veranderen. Er gaat gebouwd worden en het aanzien zal ingrijpend worden gewijzigd. Om er nog even bij stil te staan hier twee plaatjes. Links 1898 en rechts 2024.
De jeugdherinneringen van Dick Bakker (4/7)
– Deel 4 – De jeugdherinneringen van D.W. Bakker, geboren 15 april 1935, opgetekend in 1970.
De Bevrijding
Van de bevrijding kan ik me nog een klein aantal dingen herinneren. Het duidelijkst het uitgooien van voedsel aan parachutes en het in onze ogen toen enorm grote Zweeds wittebrood waar moeder mee thuis kwam. Haast plechtig werd het brood aangesneden en zelfs voorzien van een laagje roomboter. We sneden de boterham in dobbelsteentjes en heel langzaam lieten we stukje voor stukje haast smelten op de tong. Geen gebak heeft later ooit lekkerder gesmaakt dan die boterham. Andere beelden die me altijd bijblijven zijn het verschijnen van buurman Op de Velde in blauwe overal met een stengun over de schouder, het kaalknippen van enige moffenmeiden op de Zuiddijk en het verschijnen van gevechtswagens met Canadezen in de stad.
De eerste Canadezen op de Zuiddijk Verder lezen
De Hogendijk uit de jaren 1945 – ‘60
door Ruud Meijns
Guda van de Burg (1941) vertelt over haar jeugd op de Hogendijk en over de bewoners. Ze vertelt over de periode van 1945 tot 1960. We doen het in twee delen en elke keer beginnen we aan de Provincialeweg.
Deel 1: van Provincialeweg tot Czaar Peterstraat – de Noordkant van de dijk
De Hogendijk was eigenlijk een dorp op zichzelf alles was er van de slager tot kruidenier – alles. Ik ben op nr. 83 geboren. Het huis staat er niet meer. Het is gesloopt voor het schooltje.
Voor mij begon de Hogendijk bij het kaaspakhuis van KEG aan de Provincialeweg. Daarnaast lag beneden een palenhandel van Van Ederen en Beekhoven. Daar stond een mooi huis en ik heb nooit geweten wie van de twee er woonde; van Ederen of Beekhoven. Daarnaast was café West End dat was van Mientje Ligthart en later werd het van zwarte Dennis. Dan het pand van Stolk een kapper annex tabakswinkeltje. Dan kreeg je twee huizen. De eerste weet ik niet precies, Weeteling dacht ik en in dat andere woonde Wehnes en die man werkte bij mijn vader bij houthandel Vet.
Dan kwam de smederij van Thesing op de hoek van het Rustenburg. Aan de andere kant van het Rustenbrug was melkboer Beemster. Daarnaast was Jan Groot, dat was een café waar mijn vader ’s avonds werkte. Daarnaast was een zaal waar van alles te doen was; muziek, dansen. Mijn moeder heeft er nog dansles gegeven met de zoon van Brendgen, van de De Lichtbron. Er werden ook danswedstrijden gehouden en later werd het Negrijn en het heette ook nog Old Gun. Daarnaast zat kruidenier Kwikkel dat werd later Ko Theeuwis. Daarnaast kreeg je een steeg en dan kapper Westerhuis En daarnaast zat nog een tabakswinkel van Ooms. Verder lezen
Hogendijk 5 – Patentolie – Avis
door Ruud Meijns
Waar nu op de Hogendijk het politiebureau en het Zaantheater staan was ooit de oliefabriek van A.F.G. Avis gevestigd. Een patentoliefabriek. In de 19e eeuw en het begin van de 20e eeuw voor verlichting gebruikte geraffineerde olie. August Frederik Gerbrand Avis was 29 december 1849 geboren in Westzaan en is 23 september 1911 in Zaandam overleden. Hij was getrouwd met Neeltje Honig (1848-1933) uit Koog aan de Zaan.
De plek, nummer 5, waar het fabriekje en kantoor staat is op deze huisnummerkaart van 1909 goed aangegeven.
Avis had het fabriekje op de dijk overgenomen van Sybrand Kuiper. Avis verbouwde in 1878 de fabriek en plaatste er in 1884 een nieuw kantoorgebouw bij. Rechts de voorgevel van het kantoor aan de Hogendijk. Verder lezen
Heijermansstraat 1952
Deze foto is samengesteld uit twee foto’s die we kregen van Els Koolman. Het is een opname toen de Heijermansstraat ongeveer de grens van Zaandam-Oost was. Rechts was al wel de ontwikkeling van het In ’t Veldpark in gang gezet waaraan Keko, de man van Els, aan heeft gewerkt. Links nog een iets van de Noorderkerk en de Leeghwaterschool te zien.
Oostzijde 253 – 255
door Ruud Meijns
Op een klein stukje van de Oostzijde deden zich, in de loop der tijd veel ontwikkelingen voor. Eerst Cacaofabriek “Holland” en daarna de Lak- en vernisfabriek Oosterveld & Romijn. Deze fabrieken hebben een plek gedeeld. Nu staan er woningen aan dit stukje aan de Zaan.
Het is een gebiedje even voorbij het Smaal, aan de Zaanoever en kort voor het Kleine Glop begint. Aan de overkant van de Oostzijde staan 6 arbeidershuisjes en daarachter ligt nu het Hof van Holland en de Pro Patriastraat.
Op het plaatje is nr. 253 nog het domein van cacaofabriek “Holland” bekend om zijn verfijnde cacaopoeder en uitmuntende smaak zoals de advertenties ons willen laten geloven. Het gebiedje was oorspronkelijk in handen van Klaas Corneliszn. Vink, koornfactor. Na zijn overlijden was het eigendom van zijn weduwe Trijntje Stoffels. Zij verkocht het in 1916 aan Pieter Janszn. Couwenhoven.
Cacaofabriek Verder lezen
De werkgroep Erfgoed en Ruimte wandelt naar de Schildersbuurt
door Simon Greve
De Westzijde is natuurlijk een van de oudste straten van Zaandam. Ooit aangelegd om de Zaan buiten de polders te houden werd er al snel gebouwd langs deze weg. En waar nu de bebouwing één lang lint vormt waren vroeger de individuele dorpen nog goed herkenbaar.
Toen daarna de dorpen groter werden en de ruimte aan de Westzijde zelf tekort begon te schieten begon men met de paden, loodrecht op de Westzijde, het veld in. Het eerst bij Zaandam centrum, maar later ontstonden er steeds meer paden. Paden die steeds langer werden omdat er steeds meer bijgebouwd werd. Zo ontstond de structuur die tot niet zo lang jaar geleden goed herkenbaar was in de Zaanstreek.
Op de foto John en Paul, Leden van de werkgroep. In onze werkgroep outfit.
Aan de Westzijde staan oude huizen, reden om daar met de werkgroep wandeling te beginnen. En wel bij nummer 155/157 (zie onderstaande foto). Voor oudere Zaandammers, dat is ongeveer tegenover de vroegere de Hoopbrug. En waar aan de Zaankant, op het terrein van de gasfabriek recent veel veranderd is, geldt dat niet voor de westelijke kant van de Westzijde. Daar staan vaak nog de oude panden. Het panden op nummer 155 oogt vervallen, maar heeft wel de monument status. Nummer 157 was een winkel, misschien wel de kleinste van heel Zaandam. Veel meer over de historie van het pand en de streek kunt u lezen op pagina 1105 van het blad Anno 1961: https://www.historisch-zaandam.nl/wp-content/uploads/2023/11/Anno-1961-NR.-138-2.pdf . De vorige eigenaar heeft hier lang gewoond en had zeker hart voor erfgoed. Misschien dat na het recente overlijden van deze eigenaar Stadsherstel Amsterdam de beide panden overneemt en herstelt.
